آشنایی با بازار بورس و فرابورس ایران

با بازدهی این روزهای بازار بورس، دیگر کمتر کسی به فکر سرمایه‌گذاری در بازارهای جانبی مانند طلا ،دلار و مسکن می‌افتد. اما اگر سرمایه‌گذاران جدید بدون آموزش و دانستن مفاهیم ابتدایی بازار بورس وارد این عرصه شوند قطعا با زیان از بازار بورس خارج خواهند شد. 

اگر به سایت بورس اوراق بهادار تهران به عنوان مرجع اصلی یافتن ریز اطلاعات و قیمت سهام مراجعه کنید، متوجه می‌­شوید که بازار بورس تهران خود متشکل از بازارهای مختلفی است. مطابق شکل زیر بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران، بورس انرژی ایران و بورس کالا، بازارهایی هستند که زیر مجموعه بازار بورس تهران وجود دارند. خرید و فروش در هر کدام از این بازارها تقریبا مشابه بوده و تنها نیازمند احراز هویت در سامانه سجام و دریافت کد بورسی هست که این فرایند در مقاله آموزش گام به گام دریافت کد بورسی و آغاز فعالیت در بورس به طور مفصل به آن پرداخته شده است.

آن چه که در ماه­‌های اخیر مورد استقبال فراوانی قرار گرفته و سرمایه‌­گذاران متعددی در حال خرید و فروش سهام در آن­ هستند، بازار بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس تهران است. این بازارها به اختصار به عنوان بازار بورس و فرابورس ایران شناخته می­‌شوند و شرکت­‌های مختلفی در آن­ها حاضر و سهام آن­ها در حال خرید و فروش هستند. در این مطلب از معرفی بورس کالا و انرژی که عمومیت کمتری دارند، صرف نظر کرده و بازار بورس و فرابورس را به عنوان بازارهای اصلی بورس تهران، معرفی و مورد مقایسه قرار می­‌دهیم.

بازار بورس اوراق بهادار (بازار بورس)

در یک مقایسه کلی می­‌توان گفت، ساختار بازار بورس و فرابورس مشابه یکدیگر هستند و تنها تفاوت‌­های جزئی میان آن­‌ها وجود دارند. بازار بورس قدمت بسیار بیشتر دارد و بخش اصلی بورس تهران است، چرا که حجم عمده معاملات روزانه در این بازار انجام می‌­شود. اکثر شرکت‌­های بزرگ در این بازار حاضر هستند و تعداد سهامدار و سرمایه این شرکت­‌ها بسیار بیشتر از شرکت‌های فرابورس ایران است. برای مقایسه بهتر ارزش معاملات بازار بورس و فرابورس، بهترین روش استفاده از شاخص است. در پایان تیر ماه سال 1399 شاخص کل بورس که روزانه در اخبار نیز منتشر می‌­شود، حدود یک میلیون و هشتصد هزار واحد بوده است. در حالی که در زمان مشابه، شاخص کل فرابورس حدود 265 هزار واحد بوده است که در قیاس با بازار بورس بسیار اندک است.

فرایند خرید و فروش سهام در بازار بورس روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت 9 تا 12:30 است که البته فرایند سفارش گیری از زمان پیش‌­گشایش، یعنی 8:30، صبح آغاز می‌­شود. قیمت سهام در بازار بورس دارای محدودیت دامنه نوسان 5 درصدی است. بدین معنی که در هر روز معاملاتی، قیمت سهام حداکثر در محدوده 5 درصد بیشتر یا 5 درصد کمتر از قیمت پایانی سهام در روز قبل می‌­تواند باشد. هر نمادی که پس از پذیره‌­نویسی در بازار بورس پذیرفته می‌­شود، در اولین مرتبه در بازار اولیه بورس عرضه می‌­شود که اصطلاحا به آن عرضه اولیه گفته می‌­شود. عرضه اولیه دارای محدودیت تعداد سهام تخصیص یافته به هر کد بورسی است. پس از عرضه اولیه، سهام مربوطه وارد بازار ثانویه شده که همان بازار متداول بورس است و از این زمان به بعد مانند سایر سهام بورس خرید و فروش می‌­شود.

بازار فرابورس

بازار فرابورس که در انگلیسی به Over The Counter یا به اختصار OTC معروف است، در رتبه‌­ای پایین‌­تر از بازار بورس قرار دارد. در حقیقت شرکت­‌هایی که موفق به پذیرش در بازار بورس نشده‌­اند، در فرابورس معامله می‌­شوند. تفاوت میان بازار بورس و فرابورس به میزان سرمایه، تعداد سهامداران، سودآوری شرکت و شفافیت آن بستگی دارد. شرکت‌­هایی که نمی‌­توانند مقتضیات بازار بورس را برای هر کدام از این پارامترها تامین کنند، در بازار فرابورس پذیرفته می­‌شوند. در سال 1387 و با هدف ورود هر چه بیشتر صنایع و شرکت‌­های مختلف به بازار سرمایه، بازار فرابورس توسط شرکت بورس و اوراق بهادار تاسیس شد تا شرکت‌­های کوچک و با منابع کمتر نیز وارد چرخه اقتصاد کشور شوند. شرکت‌­های عضو در بازار فرابورس این امکان را دارند که درصد کمتری از کل دارایی‌­های خود را وارد چرخه خرید و فروش سهام توسط سهامداران بکنند. پس به جز شرکت­‌های کوچک و با منابع کم، تعدادی از شرکت­‌های بزرگ و سودآور که تمایل به اشتراک بخش کمتری از سهام خود در بورس را دارند نیز به بازار فرابورس روی می‌­آورند.

زیرمجموعه­­‌های بازار بورس و فرابورس

بازار بورس و فرابورس هر کدام متشکل از تعدادی بازار زیر مجموعه هستند که شرکت­‌ها در یکی از زیرمجموعه­‌ها پذیرش شده و متناسب با عملکرد خود ممکن است به دسته بالاتر یا پایین‌­تر منتقل شوند. در ادامه به معرفی مختصری از هر کدام از این بازارهای زیر مجموعه پرداخته می­‌شود:

الف) زیر مجموعه­‌های بازار بورس

بازار بورس دارای سه بازار زیر مجموعه هست که عبارتند از:

• بازار اول – تابلوی اصلی
• بازار اول – تابلوی فرعی
• بازار دوم

در سال 1381 سازمان بورس و اوراق بهادار، شرکت­‌های پذیرفته شده در بازار بورس را بر اساس معیارهایی شامل مقدار سرمایه، مقدار سرمایه در اختیار سهامداران، مقداری شناوری سهم، شفافیت، تعداد سهامداران و بسیاری از پارامترهای دیگر، به سه دسته بالا تقسیم کرد. هر چه مقدار پارامترهای ذکر شده بالاتر باشد، سهام مربوطه از بازار دوم به سمت تابلو اصلی بازار اول حرکت خواهد کرد. به طور کلی می­‌توان گفت که حضور یک سهم در تابلوی اصلی بازار اول، تابلوی فرعی بازار اول یا بازار دوم، تفاوتی خاصی برای سهامداران ندارد. پارامترهایی مانند دامنه نوسان و حجم مبنا سهام موجود در هر کدام از این دسته‌­ها ثابت است. این تفاوت­‌ها بیشتر در روابط میان شرکت­‌ها و سازمان بورس خود را نشان می‌­دهد. پس این نکته مهم است که حضور یک سهم در تابلوی اصلی، الزاما به معنای سودآوری بیشتر آن نیست.

ب) زیر مجموعه‌­های بازار فرابورس

معیار طبقه­‌بندی شرکت‌­ها در بازار بورس و فرابورس شباهت زیادی به هم دارند. بر اساس معیارهای تقریبا مشابهی، سهام موجود در بازار فرابورس هم در سه دسته زیر طبقه­‌بندی می‌­شوند:

• بازار اول
• بازار دوم
• بازار پایه

تفاوت میان بازار اول و دوم در بازار بورس و فرابورس تقریبا مشابه است. اما سهامی که در بازار پایه فرابورس پذیرفته شده‌­اند خود به سه دسته زرد (دامنه نوسان 3 درصد)، نارنجی (دامنه نوسان 2 درصد) و قرمز (دامنه نوسان 1 درصد) تقسیم می­‌شوند. به طور کلی سهام فرابورس شفافیت کمتر و ریسک بیشتری نسبت به سهام بورسی دارند و در میان سهام فرابورسی نیز میزان ریسک در بازار پایه بیشتر و شفافیت آن کمتر است. به همین دلایل و با هدف جلوگیری از قیمت‌­گذاری کاذب و نوسان غیر منطقی، دامنه نوسان بازار پایه محدودیت بیشتری دارد.

پذیرش شرکت­‌ها در بازار بورس و فرابورس

چیزی که میزان ریسک یک سهم را تعیین می­‌کند، ریز اطلاعات مالی شرکت است. اطلاعاتی مانند میزان سرمایه شرکت، سرمایه شناور، تعداد سهامداران، سودآوری، زیان انباشته و سایر پارامترها است که تعیین می‌­کند که ریسک سهام چقدر است و باید در بازار بورس یا فرابورس پذیرفته شود. در جدول زیر شرایط پذیرش شرکت­‌ها در بازار بورس و فرابورس با یکدیگر مقایسه شده است.

همان طور که گفته شد تفاوت‌­های میان بازار بورس و فرابورس بیشتر بر روی خود شرکت­‌ها و تعامل آن­ها با سازمان بورس موثر است. البته ویژگی­‌هایی وجود دارد که روی سهامداران نیز تاثیر می­‌گذارد. برای مثال اشاره شد که دامنه نوسان در بعضی بازارهای فرابورس کمتر است و یا اینکه ریسک خرید سهام بورس معمولا پایین‌­تر از سهام فرابورسی است. این ویژگی بازار فرابورس را برای نوسان­‌گیران جذاب می­‌کند، در حالی که بازار های بورسی برای سهام­داری بلندمدت دارای سودآوری بالاتری هستند.

پست‌های مرتبط :

• آموزش خرید و فروش آنلاین سهام بورس
• سامانه کدال چیست و چه کاربردهایی دارد؟
• نحوه‌ آزادسازی و فروش سهام عدالت
• چرا بازار بورس بهترین روش سرمایه گذاری است؟
• یافتن بهترین سهام برای خرید