صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله معادل عبارت Exchange Traded Fund است که به اختصار با نام صندوق ETF شناخته می‌شود. به طور ساده، یک صندوق ETF مجموعه‌ای از دارایی‌های مالی است که به صورت یکجا قابل خرید و فروش هستند. صندوقهای ETF در تمامی بازارهای مالی مختلف وجود دارند، اما در ماه‌های اخیر و در ایران نام صندوقهای ETF با بازار بورس گره خورده است. با این توضیح در این مقاله قصد داریم به معرفی صندوقهای سرمایه‌گذاری قابل معامله بپردازیم. البته تاکید مقاله بر روی صندوق ETF دولتی که اخیرا در حال عرضه در بورس تهران است، می‌باشد.
صندوقهای سرمایه‌گذاری قابل معامله، می‌توانند متشکل از دارایی‌های مالی مختلف باشند. برای مثال ممکن است یک صندوق حاوی سهام، طلا، ارز، اوراق قرضه و سایر اعتبارات باشد. اما آن چه که در ماه‌های اخیر مورد توجه بازار سرمایه ایران بوده، صندوق ETF دولتی در بورس است. بدین ترتیب که دولت با هدف حمایت از سهام ارزشمند و نیز سودرسانی بیشتر به سهامداران خرد، صندوق‌هایی حاوی سبدی از سهام ارزشمند مختلف را در بازار بورس عرضه کرده است. این صندوق‌ها متشکل از چند سهام معتبر دولتی هستند. شخصی که هر یک از آن‌ها را خریداری کند، در سود و زیان تمام سهم‌هایی که در صندوق هستند، شریک است. در حقیقت هر یک از این صندوق‌ها مانند یک سهم عمل می‌کنند. لذا سود یا زیان خریداری هر کدام از آن‌ها، برآیند سود و زیان سهامی است که داخل صندوق ETF دولتی وجود دارد.
مزایای صندوق ETF دولتی چیست؟
صندوقهای سرمایه‌گذاری قابل معامله در بورس ایران، در حقیقت نقش واسطه‌های مالی را دارند. این صندوق‌ها دارایی‌های اشخاص حقیقی و حقوقی را دریافت کرده و در سبدی متنوع از سهام سرمایه‌گذاری می‌کنند. افرادی که واحدهایی از صندوقهای ETF را خریداری می‌کنند، سهامداران شرکت‌های بورسی حاضر در صندوق ETF می‌شوند. صندوقهای ETF در زمان فعالیت بازار بورس و مشابه سهام عادی، خرید و فروش می‌شوند. معافیت مالیاتی سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها، ETF را برای سرمایه‌گذاران جذاب کرده است. همچنین دیگر مزیت بالقوه صندوقهای ETF این است که می‌تواند بستری را برای کاهش مالکیت دولتی بر روی شرکت‌های بزرگ فراهم کند. همچنین عرضه صندوق ETF دولتی می‌تواند فرایند خصوصی سازی را تقویت کند.
فروش صندوق ETF دولتی علاوه بر اهدای بخشی از مالکیت به سهامداران خرد، درآمد قابل توجه حاصل از فروش این صندوق‌ها را نصیب دولت می‌کند. درآمدی که بر طبق قاعده باید در جایگاه مناسب خرج شود. مثلا اجرای طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی، توسعه زیرساخت‌های مختلف کشور، بهبود خدمات در حوزه بهداشت و درمان و کمک به بخش تولید کشور.
خرید صندوق ETF دولتی چگونه است؟
به منظور این که تمام مردم از امکان خرید واحدهای صندوق ETF دولتی برخوردار باشند، دو روش را برای خرید صندوق‌ها در اختیار عموم قرار گرفته است:
1- خرید با کد بورسی
افرادی که در حال حاضر در بازار بورس فعال هستند، کد بورسی دارند. این افراد می‌توانند با کد بورسی خود توسط سامانه‌های خرید و فروش آنلاین کارگزاری خود، اقدام به خرید واحدهای صندوق ETF دولتی بکنند. فرایند خرید صندوق‌ها از طریق سامانه کارگزاری‌ها مشابه سهام عادی است و تفاوتی ندارد. افراد می‌توانند تا سقفی که سازمان بورس برای هر صندوق ETF تعیین کرده، اقدام به خرید بکنند.
2- خرید با کد ملی
سعی شده است که امکان خرید صندوق ETF دولتی برای افرادی که کد بورسی ندارند نیز فراهم باشد. لذا دولت سازوکاری را برای خرید واحدهای صندوق با کد ملی نیز ارائه کرده است. این افراد می‌توانند از طریق مراجعه حضوری یا خودپردازی به یکی از شعب بانک‌های اعلام شده، برای پذیره‌نویسی و خرید واحدهای صندوق ETF دولتی اقدام نمایند. این بانک‌ها شامل بانک صادرات، سپه، مسکن، ملی، تجارت، کشاورزی، رفاه کارگران و مهر ایران هستند. همچنین امکان خرید صندوقهای ETF از طریق سامانه آپ نیز برای افراد فاقد کد بورسی فراهم شد.
افرادی که از طریق کد ملی اقدام به خرید صندوقهای ETF کرده‌اند، باید پس از مدتی در سامانه سجام و ثبت نام کرده و کد بورسی بگیرند. پس از دریافت کد بورسی، این افراد باید در یکی از کارگزاری‌های رسمی کشور ثبت نام کنند. با مراجعه این افراد به کارگزاری مربوطه و انجام عملیات تغییر ناظر، صندوق ETF وارد سبد سهام آن‌ها در کارگزاری می‌شود. از این زمان به بعد امکان فروش صندوقهای ETF برای سهامداران فراهم می‌شود.
صندوق ETF دولتی اول
صندوق ETF دولتی با عنوان صندوق واسطه گری مالی یکم با نماد “دارا یکم” توسط دولت در بازار بورس عرضه شده است. این صندوق شامل پنج نماد بورسی از گروه واسطه‌گری‌های مالی بود. این نمادها عبارتند از:
- اتکام (بیمه اتکایی امین)
- البرز (بیمه البرز)
- وتجارت (بانک تجارت)
- وبصادر (بانک صادرات)
- وبملت (بانک ملت)
سهام دارا یکم با اختصاص حداکثر 2 میلیون تومان به هر متقاضی، عرضه شد. به علت وجود سهام بزرگ و حمایت دولت از سهم‌ها، پیش‌بینی می‌شد که دارا یکم مورد استقبال قرار گیرد. اما دلیل اصلی استقبال زیاد سهامداران، عرضه همراه با تخفیف دارا یکم همراه بود. تمام سهام موجود در صندوق ETF دولتی اول، با حداکثر 30 درصد تخفیف نسبت به قیمت روز آن‌ها، عرضه شد. از هنگام پذیره‌نویسی صندوق ETF دولتی اول تا زمان قابل معامله شدن آن، ارزش سهام دارا یکم بیش از 100 درصد افزایش یافت. پس از قابل معامله شدن نیز نماد دارا یکم در بورس، قیمت سهام آن مجددا افزایش یافت. اما پس از مدتی شروع به متعادل شدن کرد. به طور کلی افرادی که از زمان پذیره‌نویسی دارایکم را خریداری کردند، سودآوری مناسبی داشتند. این سودآوری ممکن است منجر به استقبال سهامداران از صندوق ETF دولتی دوم و سوم نیز شود.
دارا دوم و دارا سوم
علی رغم اعلام خبر منتفی شدن عرضه صندوق ETF دولتی دارا دوم و البته تکذیب آن، در حال حاضر دولت در آستانه عرضه صندوقهای واسطه گری مالی دوم و سوم با نمادهای دارا دوم و دارا سوم هست. بر اساس اخبار سازمان بورس، صندوق ETF دارادوم در اوایل شهریور ماه عرضه می‌شود. اگر اتفاق عجیب جدیدی رخ ندهد، پس از آن فرایند عرضه دارا سوم آغاز خواهد شد. با توجه به اعلام سازمان بورس، صندوق دارا دوم متشکل از نمادهای پالایشی و پتروشیمی است. صندوق دارا سوم نیز متشکل از نمادهای خودرویی و فلزی خواهد بود. در تصویر زیر نمادهای حاضر در صندوقهای دارا دوم و دارا سوم، نشان داده شده‌اند.
بر اساس گفته‌های مسئولان، قرار است عرضه دارا دوم و دارا سوم نیز با تخفیف 20 تا 30 درصدی باشد. البته احتمالا نحوه اعمال تخفیف متفاوت خواهد بود. بر خلاف دارا یکم که تا 30 درصد کمتر از ارزش روز سهام عرضه شد، احتمالا تخفیف دارا دوم 20 تا 30 درصد کمتر از میانگین قیمت یک ماه اخیر سهام آن، اعمال شود. با توجه به افت قیمت سهام گروه پالایشی در هفته‌های اخیر، به نظر می‌آید شرایط عرضه دارا دوم به اندازه دارا یکم جذاب نباشد. با این وجود و بر اساس سابقه بازار بورس در ماه‌های اخیر، کماکان پیش‌بینی می‌شود که از صندوق ETF دولتی دوم و سوم هم استقبال قابل توجهی شود.
