احتمالا در ماه‌های اخیر عبارت عرضه اولیه را شنیده باشید. همچنین ممکن است دیده باشید که هنگام عرضههای اولیه، افرادی که در بازار بورس فعال هستند، به جنب و جوش می‌افتند تا آن را خریداری کنند. خرید عرضه اولیه در میان سرمایه‌گذاران بازار بورس، خصوصا افراد تازه وارد بسیار محبوب است. علت این محبوبیت نیز به سودآوری بالای عرضههای اولیه مرتبط است. به علت این که این نوع سهام تا مدت قابل توجهی سودآور هستند، مورد علاقه تازه واردان بازار سرمایه هستند. در این مقاله قصد داریم به معرفیو بیان نحوه خرید عرضه اولیه و فرایند تخصیص آن بپردازیم و البته به این پرسش پاسخ دهیم که چرا عرضههای اولیه اغلب سوآور هستند.
عرضه اولیه چیست؟
زمانی که یک شرکت یا نهاد مالی در بورس پذیرفته می‌شود، باید مقداری مصوب از سهام خود را در بازار بورس و در میان سهامداران عرضه کند. به این فرایند عرضه اولیه و یا به اصطلاح بازار اولیه گفته می‌شود. پس از این که سهام شرکت برای اولین مرتبه در میان سهامدارن توزیع شد، معاملات بعدی سهام با نام بازار ثانویه شناخته می‌شود. اصطلاح متداول عرضه اولیه در حقیقت برگردان عبارت انگلیسی Initial Public Offering یا به طور خلاصه IPO است. سوابق عرضههای اولیه این طور نشان می‌دهد که بیش از ۹۰% از آنها دارای سودآوری بالایی هستند که دلیل استقبال سرمایه‌گذاران از خرید عرضه اولیه نیز همین است.
باید به این نکته دقت داشت که وقتی یک شرکت برای بار نخست در بازار بورس عرضه می‌شود، به معنی این که شرکت تازه تاسیس است، نمی‌باشد. بلکه عرضه اولیه بدین معناست که شرکت به تازگی فعالیت خود را در بازار سرمایه و پس از با هماهنگی‌های لازم با سازمان بورس و اوراق بهادار، آغاز کرده است. بسیار مرسوم است که شرکت‌های بزرگ و قدیمی، به عنوان عرضه اولیه در بورس آغاز به کار می‌کنند. نمونه مشهور این موارد، سهام شستا هست که مربوط به سازمان تامین اجتماعی بوده و محبوب‌ترین عرضه اولیه سال 99 تا این زمان، به شمار می‌آید.
خرید عرضه اولیه چگونه است؟
تا اینجا گفته شد که خرید عرضه اولیه دارای سودآوری بالا هست و سهامداران مشتاقنه آنها را خریداری می‌کنند. احتمالا به ذهن شما رسیده باشد که اگر سودآوری عرضه اولیه این قدر بالاست، احتمالا سرمایه‌گذاران عمده،ی دست های پشت و پرده و مافیا بازار بورس باید اکثر خرید عرضه اولیه را به خود اختصاص بدهند. در پاسخ به این سوال باید گفت که سازمان بورس قبل از عرضه، حداکثر تعداد سهمی را که به هر کد بورسی حقیقی یا حقوقی می‌تواند تعلق بگیرد، مشخص میکند. لذا قدرت و نفوذ افراد تاثیری در مقدار سهام عرضه اولیه‌ای که به آنها می‌رسد ندارد.
نحوه توزیع سهام عرضه اولیه در بورس ایران، به صورت بوک بیلدینگ یا ثبت سفارش هست. بدین ترتیب که افراد حقیقی و حقوقی دارای کد بورسی، قبل از زمان عرضه، سفارش خود را برای خرید عرضه اولیه ثبت می‌کنند. پس از پایان ثبت سفارش و هنگام عرضه، کل تعداد سهامی که برای عرضه موجود است، به تعداد برابر میان افرادی که ثبت سفارش کرده‌اند، توزیع می‌شود. به عنوان مثال فرض کنید شرکتی می‌خواهد 40 میلیون برگه سهم را در فرایند عرضه اولیه، توزیع کند. اگر 4 میلیون کد بورسی برای خرید عرضه اولیه ثبت سفارش کنند، به هر کد 10 عدد برگه سهم خواهد رسید.
چرا خرید عرضه اولیه سودآور است؟
هر شرکتی که در بازار بورس پذیرفته می‌شود، قبل از عرضه اولیه، ارزش گذاری می‌شود. یعنی قیمت سهام بورسی برای حضور در بازار اولیه تعیین می‌شود. نکته قابل توجه این است که در اکثر موارد، ارزش گذاری شرکت‌های تازه وارد در بورس، کمتر از ارزش ذاتی آنها تعیین می‌شود. یعنی قیمت سهام عرضه اولیه ارزان‌تر از قیمت واقعی آنها است. به همین دلیل این سهام، پس از عرضه در بورس تا مدتی به طور یک طرفه افزایش قیمت می‌دهند تا به محدوده ارزش ذاتی خود برسند.
منطق این فرایند بسیار ساده است، زمانی که جنسی ارزان‌تر از قیمت واقعی عرضه می‌شود، تقاضای زیادی به سمت آن سوق پیدا میکند. به همین دلیل است که اشتیاق برای خرید عرضه اولیه بسیار بالاست، چرا که سرمایه‌گذار اطمینان دارد که با خرید عرضه اولیه، تا مدت قابل توجهی روند صعودی را تجربه خواهد کرد. در بسیاری از موارد، خصوصا عرضههای اولیه جدیدتر، مشاهده شده است که سهم با روندی یک طرفه و بی توقف تا مرز 100 یا 200 درصد سود، صعود داشته است. پس می‌توان علت استقبال فراوان سهامداران از خرید عرضه اولیه را متوجه شد.
معمولا میزان صعود یک طرفه سهام عرضه اولیه، به قیمت اولیه آن بستگی دارد. اگر قیمت اولیه تعیین شده برای سهم خیلی پایین‌تر از ارزش ذاتی باشد، سودآوری اولیه سهام بالاتر خواهد بود. چرا که برای رسیدن به محدوده ارزش ذاتی و به اصطلاح متعادل شدن، باید افزایش قیمت بیشتری را داشته باشد. در صورتی که قیمت تعیین شده برای عرضه اولیه نزدیک به ارزش ذاتی باشد، میزان سودآوری اولیه کمتر خواهد بود، چرا که سهام در زمان کوتاه‌تری متعادل خواهد شد. با این توضیحات به سوالی که بسیار از فعالان و خصوصا تازه واردان بازار بورس می‌پرسند، نمی‌توان پاسخ دقیق داد:
بهترین زمان برای فروش عرضه اولیه چه زمانی است؟
با توجه به توضیحات پاراگراف بالا، نمی‌توان در مورد زمان درست برای فروش سهام عرضه اولیه (و البته سایر سهام بورسی)، فرمول خاصی را مشخص کرد. چون انتخاب زمان فروش به عوامل متعددی وابسته است که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
- مقایسه قیمت سهام با ارزش ذاتی آن
- ارزیابی بزرگی و کوچکی شرکت در بازار بورس
- تحلیل بنیادی سهام عرضه اولیه
- بررسی روند فعلی بازار بورس و رفتار سهامداران در هفته‌های اخیر
- رصد وضعیت صف خرید سهم
همان طور که احتمالا می‌دانید سهام عرضه اولیه در مرحله سودآوری، دارای صف‌های خرید سنگین هستند. زمانی که سهامداران عمده شروع به فروش سهام عرضه اولیه بکنند، صف خرید به تدریج شروع به سبک شدن میکند، این مساله در تابلوی سهم قابل مشاهده است. در صورتی که ریزش صف خرید سهام مشاهده شد، می‌توان آن را نشانه‌ای برای متعادل شدن سهم در نظر گرفت. بسیاری از سرمایه‌گذاران تصمیم میگیرند، عرضه اولیه متعادل شده را به فروش برسانند. اما اگر سهم ارزنده بوده و از منظر تحلیل بنیادی قدرتمند باشد، بسیاری از سهامداران ترجیح می‌دهند سهام خود را نگه داشته و یا در صورت فروش، در قیمتی پایین‌تر مجددا اقدام به خرید سهام عرضه اولیه قبلی بکنند.
کلام آخر
در این مقاله با عرضه اولیه و علت سودآوری و استقبال شدید مردم از آن، آشنا شدیم. فعالان بورسی برای اطلاع از زمان خرید عرضه اولیه جدید باید اخبار سایت‌های بورسی و کانال‌های خبری را پیگیری کنند. البته تمام کارگزاری‌ها نیز زمان و شرایط خرید عرصه اولیه را به مشتریان خود اطلاع می‌دهند و امکانی مجزا برای خرید آنها دارند، به طوری که سهامدار می‌تواند با شارژ مبلغ لازم در حساب کاربری خود و ثبت درخواست، به طور خودکار فرایند خرید عرضه اولیه را تکمیل بکند.
