در 100 روز گذشته، فعالان بازار بورس ایام دشوار و پر از استرس، نا امیدی و بی‌اعتمادی را پشت سر گذاشتند. هر چند که در دو هفته اخیر بازار روند متعادل و مثبتی را در پیش گرفته و رنگ سبز به تابلوی بورس بازگشته، اما کماکان نگرانی‌هایی در میان سرمایه‌گذاران بورسی وجود دارد که باعث عدم اطمینان آن‌ها از آینده بازار شده است. به نظر می‌آید که ریزش بازار به اتمام رسیده، اما این پایان الزاما به معنی صعود شدید قیمت سهام، مشابه آن چه که در ابتدای سال جاری شاهد آن بودیم، نخواهد بود. هدف از این مقاله، بررسی وضعیت بازارهای مالی مختلف پس از ریزش‌های سنگین است. چون دلیلی وجود ندارد که وقایع گذشته که قبلا در بازارهای مالی رخ داده‌اند، پس از ریزش بازار بورس ایران در مرداد تا آبان 99، تکرار نشوند.
ریزش بازار چیست؟ آیا ریزش همان اصلاح است؟
در زمان ریزش بازار، بیش از 80 درصد شرکت‌های بورسی با افت قابل توجه و ادامه‌دار قیمت سهام خود مواجه می‌شوند، به طوری که در این شرایط شاهد تشکیل صف فروش‌های سنگین و طولانی خواهیم بود. بازاری که بدین ترتیب دچار ریزش می‌شود، در اصطلاح سرمایه‌گذاران به بازار خرسی (Bearish Market) معروف است. بازار خرسی معمولا واگیردار است، یعنی فشار فروش در هر روز به روز دیگر و از هر سهامداران به سهامدار دیگر منتقل شده و عرضه‌های هیجانی را از ترس ضرر بیشتر، در پی خواهد داشت.
اصلاح بازار عبارت است از روندی که قسمتی از روند اصلی حرکت بازار را خنثی می‌کند. بر اساس این تعریف، اصلاح می‌توان هم به صعودی و هم نزولی باشد. به طور کلی زمانی که سهامی در حال طی کردن یک روند صعودی یا نزولی است، در اکثر مواقع این روند یک طرفه نیست. بدین معنی که قیمت سهام در حین حرکت در یک روند مشخص، گاهی تغییر جهت داده و بخشی از روند طی شده را بازمی‌گردد. در تصویر زیر می‌توان مثال‌هایی از اصلاح بازار را مشاهده نمود.
پس به طور کلی می‌توان گفت که ریزش زمانی رخ می‌دهد که روند صعودی بازار تمام شده و روند نزولی جدید رخ دهد. اما زمانی که اصلاح رخ می‌دهد، روند قبلی تغییری نمی‌کند، بلکه همان روند قبلی دچار یک وقفه کوتاه شده و سپس در همان مسیر قبلی ادامه پیدا می‌کند.
علائم ریزش بازار چیست؟
برای این که متوجه شویم که یک روند افت قیمت، اصلاح است یا ریزش، نشانه‌هایی وجود دارد که می‌توانند به ما کمک کنند. در بسیاری از مواقع امکان این که از ابتدا یا قبل از شروع، مشخص کنیم که بازار قرار است ریزش کند یا اصلاح، وجود ندارد. اما زمانی که روند افت قیمت آغاز شد، به کمک نشانه‌هایی می‌توان میان اصلاح و ریزش بازار تمایز قائل شد.
مهم‌ترین نشانه‌های ریزش بازار عبارتند از:
- خروج سنگین نقدینگی
- سرکوب سریع روندهای مثبت مقطعی
- از دست رفتن پشت سر هم حمایت‌ها
- افت قیمت تا پایین‌تر از کف موج صعودی قبلی
- فروش‌های هیجانی سهامداران در قیمت‌های منفی
- آغاز افت قیمت پس از یک صعود شدید (الگوی Bump and Run)
پس از ریزش بازار چه اتفاقی خواهد افتاد؟
تا این قسمت همگی روی این موضوع که روند بازار بورس ایران در 100 روز گذشته خرسی یا همان ریزش بوده است، توافق کرده‌ایم. اما همان طور که در ابتدای متن نیز اشاره کردیم، هدف از نگارش این مقاله بررسی این مساله است که پس از ریزش‌های شدید در بازارهای مالی مختلف در طول تاریخ، چه اتفاقاتی رخ داده است. این بررسی تاریخی به ما کمک می‌کند که دیدگاه بهتری نسبت به آینده بازار داشته باشیم.
پس در ادامه به این سوالات پاسخ خواهیم داد:
- آیا ریزش بازار تمام شده است؟
- پس از ریزش، چه اتفاقاتی در بازار خواهد افتاد؟
1- ریزش بازار همیشه جبران می‌شود
قطعا مهم‌ترین خبر برای سهامداران فعلی بازار بورس ایران همین است که ریزش بازار جبران خواهد شد. البته این خبر ایده‌آل نیست، چرا که نمی‌دانیم چقدر قرار است سرمایه خود را نگه داریم تا بالاخره به سود برسیم. اما حداقل این را می‌دانیم که در تاریخ بازارهای مالی معتبر، تا کنون سابقه نداشته که یک ریزش شدید، جبران نشده باشد. دلیلی برای این که بازار بورس ایران از این قاعده مستثنا باشد، وجود ندارد.
2- ریزش بازار معمولا کمتر از چهار ماه ادامه پیدا می‌کند
گفته شده که حدود 70 درصد از ریزش‌های سنگین بازارهای مالی مختلف آمریکا در طول تاریخ، 4 ماه و یا کمتر ادامه داشته‌اند. پس طبق سابقه تاریخی بازارهای مالی، احتمال ادامه ریزش فعلی بازار سرمایه ایران که در آستانه 4 ماهه شدن قرار دارد، کم است.
3- جبران ریزش بازار زمان‌بر، اما قدرتمند است
همان طور که گفته شد، جبران زیان وارد شده در بازار خرسی قطعی است، اما سوابق تاریخی نشان می‌دهد که سرعت این جبران معمولا زیاد نیست. بدین معنی که سرعت برگشت بازار به سقف قبل از ریزش، معمولا کمتر از سرعت ریزش است، پس طبیعتا زمان بیشتری لازم است تا ضررها جبران شوند.
اما معمولا این جبران قوی‌تر است، یعنی ممکن است که شما مجبور باشید تا برای رسیدن به سقف قبلی صبر زیادی کنید، اما زمانی که این هدف محقق شد، بازار با قدرت و سرعت بیشتری به سمت اهداف بالاتر حرکت خواهد کرد. روانشناسی سرمایه‌گذار و دیدگاه بلندمدت، نکات کلیدی در این مورد به شمار می‌آیند.
4- ریزش‌ها معمولا کمیاب هستند و پشت سر هم اتفاق نمی‌افتند
بر خلاف اصلاح بازار که به طور مداوم و با شدت متفاوت در حال انجام است، بازار خرسی پدیده متداولی نیست. یعنی به طور معمول پس از پایان یک دوره ریزشی، مدت زمان زیادی طول می‌کشد که شرایط ایجاد بازار خرسی مجددا مهیا شود. به عنوان مثال، آخرین ریزش شدید که در بازار بورس ایران رخ داد، مربوط به اواخر سال 92 بوده که حدود 7 سال از آن می‌گذرد.
5- پس از ریزش، نوسانگیری و شناوری سهام افزایش می‌یابد
زمانی که یک بازار خرسی به اتمام می‌رسد، بسیاری از سهامداران برای جلوگیری از گیر افتادن مجدد در ضرر، اقدام به خرید و فروش سریع‌تر سهام می‌کنند. یعنی سرمایه‌گذار وارد سهم شده و پس از کسب یک سود حداقلی، سهم را به فروش می‌رساند.
علت این رفتار سرمایه‌گذاران، ترس از گرفتاری مجدد در یک بازار خرسی است. بدین ترتیب نوسانگیری در بازار پس از ریزش رواج زیادی پیدا کرده و خرید و فروش‌های پشت سر هم، شناوری سهام را بالا می‌برند. در حقیقت یکی از دلایلی که برگشت به سقف قبل از ریزش معمولا زمان بیشتری می‌طلبد نیز همین رواج رفتار نوسانی در بازار پسا خرسی است.
6- احتمال ریزش در سال سوم ریاست جمهوری پایین است!
البته این مورد به شرایط کنونی بازار ایران ارتباطی ندارد، چرا که ما در سال پایانی دولت هستیم، پس این مورد تا حدود 4 سال آینده شامل حال بازار ایران نمی‌شود. اما به نظرمان رسید که طرح این موضوع می‌تواند جالب باشد.
اساس این تئوری، تحقیقات یک موسسه پژوهشی آمریکایی روی موضوع “بازده سهام در چرخه ریاست جمهوری” است. نتایج این تحقیقات که دوره‌های مختلف ریاست جمهوری آمریکا را از دهه 20 تا عصر حاضر مورد بررسی قرار داده، نشان می‌دهد به طور متوسط بازدهی شاخص S & P 500 (که شاخص سهام 500 شرکت برتر در بورس نیویورک و نزدک را نشان می‌دهد) در سال سوم ریاست جمهوری، بیش از دو برابر بهتر از بازدهی همین شاخص در سال‌های اول، دوم و چهارم بوده است.
چرا احتمال دارد که این تحلیل‌ها در مورد بازار ایران صادق نباشند؟
همیشه باید به این نکته توجه داشت که شرایط بازار سرمایه ایران در مقایسه با بورس آمریکا یا سایر بازارهای معتبر دنیا، متفاوت است. پس علی رغم این که پیش‌بینی می‌شود که این وقایع در بورس ایران پس از ریزش اخیر نیز رخ دهند زیاد است، اما همیشه باید به یاد داشته باشیم که ممکن است رخدادهای غیرمنتظره‌ای این پیش‌بینی‌ها را بر هم بزند.
مهم‌ترین تفاوت‌هایی که ممکن است سرنوشتی متفاوت را برای آینده نزدیک بورس ایران رقم بزنند، عبارتند از:
- نقش دولت و کسری بودجه آن در شکل‌گیری روند بازار سرمایه
- نوسانات شدید قیمت ارز و طلا در ایران
- تاثیرپذیری افراطی اقتصاد و بازار ایران از تحولات سیاسی – نظامی دنیا و منطقه
- سیاست‌های دولت جدید آمریکا در قبال ایران و به خصوص موضوع برجام
- سیاست‌های دولت سال آینده ایران در قبال آمریکا و به خصوص موضوع برجام
کلام پایانی
در مقاله حاضر سعی شد که با بررسی آن چه که پس از ریزش‌های شدید بازارهای مالی در طول تاریخ رخ داده است، دیدگاه دقیق‌تری از سناریوهای احتمالی آینده نزدیک بازار سرمایه ایران داشته باشیم. همان طور که تحلیل تکنیکال و بنیادی، تابلوخوانی، طراحی استراتژی و اساسا هر آن چه که به بورس ارتباط دارد در معرض خطا تحلیل قرار دارد، باید به این نکته توجه داشت که ممکن است که این اتفاقات در مورد بورس ایران رخ دهند و یا تفاوت‌های داشته باشند.
