یکی از چالش‌هایی که فعالان بازار سرمایه، حجم بالای اطلاعاتی است که برای تحلیل باید مورد بررسی قرار بگیرد. سرمایه‌گذاران نیاز دارند که بیشترین حجم اطلاعات را در ساده‌ترین روش دریافت کنند. به همین دلیل است که تلاش‌های زیادی صورت گرفته تا روش‌های آسانی برای مشاهده اطلاعات لازم برای تحلیل بورس ابداع شود. نمودارهای قیمتی یکی از ابزارهایی هستند که با نمایش روند تغییرات قیمت در گذر زمان، تا حدودی این مشکل را برطرف کرده‌اند. پارامترهای زیادی هستند که باید در نمودارهای قیمت نشان داده شوند، به همین دلیل ابزاری به نام کندل استیک طراحی شده تا این پارامترها را در داخل نمودار نشان دهد. تحلیل‌گران به کمک کندل استیک‌ها و مقایسه آن‌ها با یکدیگر، اطلاعات زیادی از روند سهم به دست می‌آورند. به همین دلیل است که این ابزار در تحلیل تکنیکال و تابلوخوانی، کارآیی زیادی دارد. در این مقاله با کندل استیک و کاربرد آن آشنا خواهیم شد.
کندل استیک چیست؟
کندل استیک به معنای شمعدان است و اولین بار توسط ژاپنی‌ها برای نمایش قیمت در بازارهای مالی مختلف، ابداع شد. در حال حاضر استفاده از کندل، متداول‌ترین روش نمایش تغییرات قیمت در یک بازه معاملاتی است که در بازارهای مالی مختلف در سرتاسر دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد. بازه معاملاتی همان زمانی است که فرایند خرید و فروش در آن انجام می‌گیرد. برای مثال بازه معاملاتی در بورس ایران به صورت روزانه است، یعنی بازار هر روز از ساعت 9 تا 12:30 فعال و در حال خرید و فروش است.
کندل استیک در هر بازه معاملاتی (یا برای بورس ایران، در هر روز) اطلاعات قیمتی زیر را به صورت نمایش می‌دهد:
- سهم با چه قیمتی باز شده است (open)
- حداکثر قیمت سهم در روز چقدر بوده است (high)
- حداقل قیمت سهم در روز چقدر بوده است (low)
- سهم با چه قیمتی بسته شده است (close)
کندل استیک چگونه اطلاعات قیمت را نمایش می‌دهد؟
از آنجایی که ساده‌ترین روش نمایش اطلاعات، نمایش گرافیکی است، کندل استیک هم ابداع شده تا به صورت یک شکل ساده اطلاعات قیمت را به تحلیل‌گر نشان بدهد. به طور کلی کندل استیک‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- کندل صعودی (گاوی): زمانی که قیمت سهم در طول بازه معاملات صعودی باشد، یعنی قیمت آخرین معامله از قیمت اولین معامله بیشتر باشد، کندل صعودی خواهد بود. کندل استیک صعودی معمولا به صورت توخالی و یا به رنگ‌هایی مانند سبز یا آبی نمایش داده می‌شود.
- کندل نزولی (خرسی): زمانی که قیمت سهم در طول بازه معاملات نزولی باشد، یعنی قیمت آخرین معامله از قیمت اولین معامله کمتر باشد، کندل نزولی خواهد بود. کندل استیک نزولی معمولا به صورت توپر و یا به رنگ قرمز نمایش داده می‌شود.
این دو نوع کندل در نمودارهای قیمتی با رنگ متفاوت نشان داده می‌شوند تا قابل تمایز باشند. در تصویر زیر نحوه نمایش اطلاعات قیمت سهم توسط کندل استیک قابل مشاهده است:
کندل استیک از چه اجزایی تشکیل شده است؟
همان طور که در تصویر بالا زیر نشان داده شده است، کندل‌ها معمولا از دو جزء اصلی تشکیل شده‌اند که عبارتند از:
1- بدنه کندل (body)
بدنه در حقیقت همان مستطیل میانی کندل استیک است که محدوده قیمتی اولین و آخرین معامله را نشان می‌دهد. کاربرد اصلی بدنه کندل، تعیین نزولی یا صعودی بودن کندل است که از طریق رنگ بدنه مشخص می‌شود. در صورتی که قیمت آخرین معامله از قیمت اولین بیشتر باشد، بدنه صعود و در حالت معکوس بدنه کندل نزول قیمت را نمایش می‌دهد.
دیگر کاربرد بدنه کندل، نمایش اختلاف قیمت اولین و آخرین معامله است. هر چه این اختلاف قیمت بیشتر باشد، ارتفاع بدنه کندل استیک نیز بیشتر خواهد بود. زیاد بودن این اختلاف بدین معنی است که سهم با یک قیمتی باز شده و در زمان معاملات، بر اثر اخبار یا جو بازار، تغییر قیمت شدیدی در سهم صورت گرفته و با قیمتی بسیار متفاوت از اولین معامله، بسته شده است.
برای مثال ممکن است سهمی در قیمت 4- درصد باز شود، اما بر اثر اخبار مثبت و یا روند بازار دچار یک افزایش تقاضا شده و در آخر معاملات روی قیمت 4+ بسته شود، در چنین شرایطی ارتفاع بدنه کندل زیاد خواهد بود. بدیهی است که حالت معکوس نیز ممکن است رخ دهد و سهم در قیمت مثبت بالا باز شده و با افت در طی زمان معاملات، در قیمت منفی پایین بسته شود.
به این تغییر قابل توجه قیمت سهام در یک روز که منجر به تشکیل کندل‌های با بدنه بلند می‌شوند، ایجاد رنج مثبت یا منفی گفته می‌شود که بر اثر افزایش ناگهانی فشار عرضه (رنج منفی – کندل نزولی با بدنه بلند) یا حجم تقاضا (رنج مثبت – کندل صعودی با بدنه بلند) ایجاد می‌گردد.
در تصویر زیر کندل‌های ناشی از رنج مثبت و منفی قابل مشاهده هستند:
2- سایه کندل (shadow)
همان طور که در تصاویر بالا قابل مشاهده است، در قسمت بالا و پایین بدنه کندل دو خط دیده می‌شود که به آن‌ها سایه کندل استیک یا shadow گفته می‌شود. این قسمت‌ها نشان دهنده معاملاتی هستند که در خارج از محدوده باز و بسته شدن سهم انجام شده‌اند.
برای مثال کندل صعودی زیر را در نظر بگیرید. این کندل در قیمت 2- باز و در 3+ بسته شده است، پس بدنه کندل در محدوده 3+ تا 2- قرار دارد. اما سایه‌های کندل تا قیمت‌های 5+ و 5- نیز ادامه دارند، این بدان معناست که در زمان‌های مختلفی از بازه معاملات، خرید و فروش‌هایی با قیمت کمتر از 2- و بیشتر از 3+ نیز انجام شده است.
به طور کلی معاملاتی که در سایه کندل قرار دارند، هیجانی هستند. در همین مثال، در زمان معاملات و بر اثر هیجانات مختلف، معاملاتی در قیمت 5+ نیز انجام شده است، اما به علت هیجانی بودن، این معاملات ادامه‌دا نبوده و قیمت سهم کاهش پیدا کرده است، تا جایی که در نهایت روی قیمت 3+ بسته شده است.
کندل دوجی چیست؟
در مثال‌هایی که تا اینجا مطرح کرده‌ایم، همواره کندل استیک دارای بدنه مشخص بوده است. یعنی سهم با یک قیمت مشخص باز شده و پس از نوسانات مختلف، با قیمت متفاوتی بسته شده است. در شرایطی که قیمت باز و بسته شدن سهم یکسان باشد (یا خیلی به هم نزدیک باشد)، بخش بدنه کندل استیک حذف شده و به صورت یک خط باریک نشان داده می‌شود. به این نوع از کندل استیک‌ها، کندول دوجی گفته می‌شود.
به علت وجود مفاهیم صف خرید و صف فروش به دلیل محدودیت دامنه نوسان، کندل‌های دوجی در بورس ایران بسیار متداول است. زمانی که یک سهم کار خود را با صف خرید یا فروش آغاز کرده و در تمام زمان معاملات در همان شرایط باقی می‌ماند تا بسته شود، کندل استیک به صورت یک دوجی بدون هیچ گونه سایه‌ای تشکیل می‌شود.
در صورتی که سهم با صف خرید یا فروش کار خود را آغاز کند و در زمان معاملات با جمع‌آوری صف مواجه شده و قیمت آن تغییر کند، اما در نهایت مجددا به حالت اول برگشته و با همان صف خرید یا فروش اولیه بسته شود، کندل استیک سهم به صورت یک دوجی با یک یا دو سایه تشکیل خواهد شد.
در تصویر زیر، کندل‌های دوجی مختلف قابل مشاهده هستند:
کندل دوجی معمولا ناشی از عدم اطمینان عمده سهامداران برای خرید یا فروش است، به طوری که تلاش‌های مقطعی برای ایجاد رنج در سهم و از بین رفتن صفوف، به علت عدم همرامی عمده سهامداران، ناکام می‌ماند و سهم در همان قیمت آغازین بسته می‌شود.
مزایای استفاده از کندل استیک چیست؟
در ابتدای مقاله توضیح دادیم که نمایش ساده اطلاعات مختلف درباره قیمت سهم، مزیت اصلی نمودارهای کندلی است. اما استفاده از کندل استیک‌ها مزایای دیگری نیز دارند که مهم‌ترین آن‌ها دو مورد زیر هستند:
1- روانشناسی بازار
یکی از کاربردهای اساسی کندل، کمک به تعیین روانشناسی بازار و بررسی رفتار خریداران و فروشندگان است. در مثال‌های بالا گفته شد که کندل‌های دوجی نشان از وجود عدم اطمینان در میان سهامداران است یا کندل‌های با بدنه بلند، القای اخبار و جو مثبت یا منفی را نشان می‌دهد. هم‌چنین گفته شد که وجود سایه در کندل، نشان از معاملات هیجانی است. به جز این مثال‌ها، موارد متعددی وجود دارند که در آن‌ها می‌توان بر اساس شکل کندل، اطلاعات مفیدی درباره روانشناسی بازار بدست آورد.
2- تحلیل تکنیکال
کندل‌ها و مقایسه آن‌ها با یکدیگر، یکی از متداول‌ترین ابزارها در تحلیل تکنیکال به شمار می‌آید. تحلیل خطوط روند، سطوح حمایت و مقاومت و تعیین سطوح فیبوناچی، همگی به کندل استیک برای عملکرد درست نیاز دارند. اما از همه این موارد مهم‌تر، الگوهای کندلی هستند.
بسیار متداول است که با قرار گرفتن کندل‌های مختلف در کنار هم، الگوهای تکرارشونده و معنی‌داری به وجود آیند که می‌توانند نشان از یک رخداد باشند. به کمک الگوهای کندلی می‌توان از شروع یا اتمام برخی از روندها مطلع شد یا واکنش یک سهم به محدوده مقاومت یا حمایت را بررسی کرد. بعدا در مقاله‌ای جداگانه، به معرفی الگوهای کندلی و تحلیل هر کدام خواهیم پرداخت، اما در اینجا تعدادی از مشهورترین الگوهای کندلی را نام می‌بریم:
- ستاره صبحگاهی
- مرد آویزان
- چکش برعکس
- دربرگیرنده صعودی و نزولی
- فرفره
- هرمی صعودی و نزولی
- سه سرباز سفید
- و مواردی دیگر
کلام پایانی
در این مقاله با مفهوم کندل و کاربردهای اولیه آن آشنا شدیم. کندل استیک یک ابزار قوی در تحلیل تکنیکال و تابلوخوانی است که مشاهده و مقایسه آن‌ها می‌تواند حاوی اطلاعات مفیدی درباره روند قیمت سهم باشد. در آینده، مقالات بیشتری درباره آموزش کندل‌ها و رابطه آن‌ها با تحلیل تکنیکال و روانشناسی بازار منتشر خواهیم کرد.
