عبارت عرضه و تقاضا در خارج از فضای بورس نیز عبارتی پر کاربرد و مشهور است. به طور کلی هر چیزی که قیمت داشته باشد، با مفهوم عرضه و تقاضا در ارتباط است. هر کالا، خدمت، اوراق یا حقوقی که قرار باشد مورد خرید و فروش قرار بگیرد، توسط مفهوم عرضه و تقاضا است که ارزش گذاری می‌شود. در هر فرایند خرید و فروش، یک رقابت میان عرضه کالای مورد معامله با تقاضایی که برای خرید آن وجود دارد، رخ می‌دهد. نتیجه این رقابت، تعیین کننده قیمت معامله خواهد بود. رابطه میان عرضه و تقاضا و قیمت، به سادگی در تصویر زیر قابل مشاهده هست.
به طور کلی رابطه میان عرضه و تقاضا معکوس یکدیگر است. اگر حجم عرضه یک کالا از حجم تقاضای آن بیشتر شود، قیمت کالا کاهش می‌یابد. در حالت معکوس هم اگر مقدار عرضه کمتر از تقاضا باشد، کالا کمیاب شده و قیمت آن افزایش می‌یابد. در بازار بورس نیز همین قاعده ساده و ابتدایی وجود دارد. در این مقاله قصد داریم به طور جزئی‌تر به مفهوم عرضه و تقاضا در بازار سرمایه و تاثیر آن روی فرایند تحلیل بورس و تصمیم‌گیری‌ها برای خرید و فروش بپردازیم. پس با ما همراه باشید.
اهمیت عرضه و تقاضا در بازار بورس
علی رغم تمام پیچیدگی‌هایی که بازار بورس دارد، اما در نهایت تنها یک چیز است که در بورس اهمیت دارد و آن قیمت سهام است. هر اتفاقی که در بورس می‌افتد، تاثیر آن بر روی قیمت سهام دیده می‌شود. درستی یا نادرستی تمام روش‌ها و ابزارهای تحلیل تکنیکال و تحلیل بنیادی، نهایتا در قیمت سهام است که ارزیابی می‌شود. اما همان طور که در سطرهای بالا اشاره شد، قیمت هر چیزی بر اساس رابطه ساده میان عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. پس تمام اخبار مهم، گزارش‌های مالی شرکت‌ها، سودآوری یا زیان‌دهی شرکت‌ها، اتفاقات سیاسی و اقتصادی کشور و دنیا و تمام موثر در بازار بورس، ابتدا تاثیر خود را روی حجم عرضه و تقاضا برای هر سهم گذاشته و سپس قیمت سهام را تعیین می‌کنند.
تعریف عرضه
به جز در شرایطی خاص که در ادامه این مطلب به آن پرداخته خواهد شد، معمولا هر سهام بورس در هر لحظه از ساعت مجاز خرید و فروش، دارای تعدادی سفارش خرید و تعدادی سفارش فروش است. به مجموع تمامی سفارش‌های فروش یک سهام بورس، عرضه گفته می‌شود. نکته مهم آن است این سفارش‌ها در حجم‌ها و قیمت‌های متفاوت از یکدیگر ثبت می‌شوند. برای مثال یک سهامدار ممکن است 100 عدد سهم را با قیمت 100 تومان و سهامدار دیگری 3000 عدد سهم را با قیمت 105 تومان برای فروش بگذارد. مجموعه حجم – قیمت تمامی سفارش‌های فروش یک سهم، مقدار عرضه آن سهم است.
تعریف تقاضا
بر اساس تعریفی که برای عرضه انجام شد، تعریف تقاضا نیز دیگر مشخص است. به مجموع حجم و قیمت تمامی سفارش‌هایی که سهامداران مختلف برای خرید یک سهم ثبت می‌کنند، تقاضای آن سهم گفته می‌شود.
همان طور که گفتیم، عرضه و تقاضا همیشه در حال برهم‌کنش هستند. متناسب با این که نتیجه این برهم‌کنش چگونه باشد، سه روند می‌تواند در قیمت سهام ایجاد شود. در ادامه این سه روند را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
1- بازار تعادلی
زمانی که حجم عرضه و تقاضا تقریبا برابر باشد، برهم‌کنش میان آنها از حالت رقابتی خارج می‌شود. در این حالت حجم عرضه و تقاضا فشار قابل توجهی را بر روی قیمت وارد نمی‌کند. در این شرایط خریداران و فروشندگان می‌توانند در حدود قیمت دلخواه خود معامله کنند یا به عبارت ساده‌تر خریداران و فروشندگانی وجود دارند که به خرید و فروش در یک حدود قیمتی راضی هستند. در این حالت به اصطلاح گفته می‌شود که بازار متعادل شده است و به این حدود قیمتی، نقطه تعادل گفته می‌شود. اگر مقدار عرضه کمی بالاتر رود، نقطه تعادل کاهش و اگر مقدار تقاضا بالاتر رود، نقطه تعادل اندکی افزایش می‌یابد.
2- بازار نوسانی
فرض کنید که قیمت سهام یک شرکت در روند صعودی که نشان‌گر پیروزی تقاضا در رقابت با عرضه است. این روند صعودی آن قدر ادامه پیدا میکند تا تعدادی از سهامداران برای فروش سهم و ذخیره کردن سود خود ترغیب شده و اقدام به ثبت سفارش فروش می‌کنند. جذابیت فروش سبب می‌شود که افراد بیشتری اقدام به فروش سهم خود کنند، بدین ترتیب فشار عرضه شروع به افزایش میکند. افزایش عرضه تا جایی پیش می‌رود که در رقابت عرضه و تقاضا، عرضه پیروز شده و قیمت سهام شروع به کاهش میکند. در این حالت گفته می‌شود که سهم به محدوده مقاومت رسیده و روند نزولی آغاز می‌شود.
با ادامه روند نزولی، قیمت سهام تا جایی افت پیدا میکند که از ارزش ذاتی سهم نیز کمتر می‌شود. در این محدوده و با توجه به قیمت پایین سهام، افراد زیادی برای خرید آن ترغیب شده و اقدام به ثبت سفارش خرید می‌کنند. اگر حجم تقاضا برای خرید سهم از مقدار عرضه بیشتر شود، روند نزولی سهم تمام شده و افزایش قیمت سهام آغاز می‌شود. در این حالت به اصطلاح گفته می‌شود که سهم حمایت شده است.
این نوع برهم‌کنش میان عرضه و تقاضا که در آن قیمت سهام افزایش پیدا میکند و پس از رسیدن به حد مقاومت مجددا کاهش پیدا میکند تا به محدوده حمایتی برسد، رفتار نوسانی نام دارد.
3- صف خرید و صف فروش
زمانی که حجم تقاضا برای یک سهام بورس خیلی افزایش پیدا کند، تعداد سفارش‌های خرید به شدت بالا می‌رود. در این صورت ممکن است که تعداد خریداران از فروشندگان بیشتر شود و یا در حالتی حتی هیچ فروشنده‌ای وجود نداشته باشد. در این صورت افراد برای خرید سهام مربوطه باید در صف قرار بگیرند تا اگر نوبت به آنها برسد، بتوانند خرید کنند. در این حالت می‌گویند صف خرید تشکیل شده است.
در حالت دیگر نیز اگر در رقابت میان عرضه و تقاضا فشار عرضه به شدت بالا رود، افراد زیادی سفارش‌های فروش ثبت می‌کنند. پس این احتمال وجود دارد که که تعداد فروشندگان از خریداران بیشتر شده و یا حتی هیچ خریداری وجود نداشته باشد. در این حالت می‌گویند صف فروش تشکیل شده و کسانی که تصمیم به فروش سهام خود دارند باید در صف باشند تا اگر نوبت به آنها رسید، بتوانند سهم را به فروش برسانند.
نکته جالب آن است که در هیچ یک از بازارهای بورس دنیا، رقابت عرضه و تقاضا منجر به تشکیل صف خرید و فروش نمی‌شود و این پدید مختص بورس ایران است. علت این موضوع آن است که در بورس ایران، دامنه نوسان محدود وجود دارد. در بورس کشورهای دیگر، اگر فشار عرضه یا تقاضا خیلی بالا رود، این فشار بر روی قیمت اعمال می‌شود و آن قدر قیمت را بالا یا پایین میکند تا بالاخره معاملات انجام شوند. اما در بورس ایران، چون امکان تغییر قیمت خرید و فروش خارج از محدوده نوسان وجود ندارد، برهم‌کنش‌های عرضه و تقاضا در شرایطی که توضیح داده شد، منجر به تشکیل صف خرید یا صف فروش می‌شود.
کلام آخر
عرضه و تقاضا از جمله مهمترین پارامترهایی است که باید در تحلیل بورس مورد توجه قرار بگیرد. درستی یا نادرستی بسیاری از روش‌های تحلیل تکنیکال و تابلوخوانی، وابسته به بررسی صحیح عرضه و تقاضا در سهام مختلف است. افرادی که تجربه بالایی در تحلیل بورس ندارند، نیازمند آموزش هستند و یکی از کلیدی‌ترین نکات در آموزش بورس نحوه بررسی عرضه و تقاضا است که در این مقاله به تعریف آن پرداخته شد.
