قول مشهوری در بازار بورس وجود دارد. گفته می‌شود که خرید سهام با دیدگاه بلندمدت معمولا سودآوری بالاتری دارد. روش اصلی تحلیل بورس برای سرمایه‌گذاری بلندمدت، تحلیل بنیادی است. در مقاله مقایسه تحلیل تکنیکال و بنیادی به طور کلی به این موضوع پرداخته شد. تحلیل‌گران بنیادی از ابزار و تکنیک‌های مختلفی بهره می‌گیرند. در این مقاله قصد داریم با ساده‌ترین و یکی از کاربردی‌ترین ابزارهای تحلیل بنیادی سهام آشنا شویم. نسبت pe سهام یک پارامتر کلیدی برای تحلیل هر سهم بورسی است. ارزش‌گذاری یک سهم بدون توجه به نسبت pe آن میسر نیست. چرا که دو مورد از پارامترهای مهم برای انتخاب سهام خوب برای خرید، در نسبت pe حضور دارند. این دو پارامتر قیمت و سود سهام هستند. با توجه به اهمیت نسبت pe سهام توصیه می‌کنیم جهت آشنایی بیشتر با این پارامتر مهم، با ما همراه باشید.
نسبت pe سهام چیست؟
این پارامتر به صورت “نسبت p/e” یا “نسبت P به E” نیز شناخته می‌شود. اما به منظور سهولت، در این مقاله با عنوان نسبت pe سهام به آن پرداخته می‌شود. pe همان نسبت قیمت به سود سهام (معادل عبارت price to earning) است. در حقیقت نسبت pe سهام نشان می‌دهد که برای هر واحد سود سهم، چقدر پول باید پرداخت شود. به عنوان مثال اگر pe یک سهم 10 باشد، برای یک میلیون تومان سود، باید 10 میلیون تومان از آن سهم خریداری شود. برای محاسبه pe سهم، باید قیمت آن را بر مقدار سود (eps) سهم تقسیم نمود.
اگر eps شرکت برای چند سال عددی ثابت باشد، نسبت pe سهام برابر تعداد سال‌هایی است که طول می‌کشد تا سود شما با مبلغ خرید اولیه برابر شود. به این مقدار، نرخ بازگشت سرمایه گفته می‌شود.
انواع نسبت‌های pe
به طور کلی چهار نوع نسبت pe وجود دارد که روش محاسبه و کاربرد متفاوتی دارند. آن چه که چهار نوع نسبت pe زیر را از هم متفاوت می‌کند، در حقیقت نوع eps استفاده شده برای محاسبه است. در مقاله مفهوم EPS و DPS سهام و کاربرد آن‌ها به معرفی eps و انواع آن به طور کامل پرداخته شد. پس به منظور این که اختلاف pe های زیر برای شما قابل درک باشد، توصیه می‌شود که ابتدا مقاله مذکور را از مطالعه بفرمایید.
1- pe دنباله‌دار
محاسبه نسبت pe سهام به صورت دنباله‌دار، روشی بسیار متداول است. در این روش قیمت روز سهام به eps تحقق یافته آن تقسیم می‌شود. eps تحقق یافته بر اساس عملکردی که شرکت پشت در آخرین سال مالی خود ثبت کرده، محاسبه می‌شود. به همین دلیل pe دنباله‌دار بیشتر نشان‌دهنده سابقه گذشته سهم است و اطلاعات زیادی درباره آینده سهام در اختیار نمی‌گذارد.
2- pe برآوردی
برای محاسبه نسبت pe سهام به روش برآوردی، قیمت روز سهام بر مقدار eps پیش‌بینی شده تقسیم می‌شود. eps پیش‌بینی شده، برآوردی است که شرکت از سودآوری پایان سال خود انجام می‌دهد. به همین دلیل این نسبت pe با نام برآوردی شناخته می‌شود. از آنجایی که pe برآوردی بر پیش‌بینی روند سودآوری یک سال آینده شرکت استوار است، برای تحلیل‌های یک ساله و بلند مدت کاربرد دارد.
3- pe میانگین
محاسبه نسبت pe سهام با روش میانگین، نیم نگاهی به گذشته و نیم نگاهی نیز به آینده سهم دارد. در این روش هم قیمت سهام به روز محاسبه می‌شود. اما نسبت eps مورد استفاده برای محاسبه pe میانگین، از eps میانگین 6 ماه گذشته و eps پیشی‌بینی شده برای 6 ماه آینده تشکیل می‌شود. پس محاسبه نسبت pe سهام به روش میانگین، هم اطلاعات مالی گذشته سهم را در نظر گرفته و هم سودآوری احتمالی آینده آن را تخمین می‌زند. به همین دلیل استفاده از pe میانگین مورد توجه بسیاری از تحلیل‌گران قرار دارد.
4- pe محاسبه شده با مدل TTM
اگر در سایت tsetmc.com به صفحه یکی از نمادهای بورسی مراجعه کنید، مشاهده می‌شود که مقادیر eps و pe بر اساس مدل TTM محاسبه شده‌اند (برای آشنایی با اطلاعات موجود در صفحه نمادهای بورسی مقاله تابلوخوانی مقدماتی – آشنایی با اصطلاحات اصلی را مطالعه بفرمایید). در مدل TTM که معادل عبارت Training Twelve Months است، مقدار eps بر اساس سودآوری 12 ماه گذشته شرکت محاسبه می‌شود. برای درک بهتر، مثال زیر را در نظر بگیرید:
فرض کنید سال مالی شرکت A از اول فروردین آغاز می‌شود. شما نیز قصد دارید در پایان خرداد سال 1399 اقدام به خرید سهام A بکنید. برای محاسبه eps و نسبت pe سهام A با مدل TTM، شما باید 12 ماه گذشته را در نظر بگیرید. 12 ماه گذشته سهم در این حالت برابر است با:
3 ماه ابتدایی سال 99 (فروردین تا خرداد 99) + 9 ماه پایانی سال 98 (تیر تا اسفند 98)
حالا از ترکیب eps نه ماه پایانی سال 98 و eps سه ماه ابتدایی سال 99 با نسبت وزنی 3 به 1، eps سهام به روش TTM به دست می‌آید. اگر قیمت روز سهام بر مقدار eps سهام به روش TTM تقسیم شود، نسبت pe سهام به روش TTM حاصل می‌شود. در حقیقت محاسبه pe به روش TTM مشابه pe دنباله‌دار است. تنها تفاوت این است که در pe دنباله‌دار، ملاک eps تحقق یافته آخرین سال مالی پشت سر گذاشته شده است. اما در pe به روش TTM، ترکیبی از eps تحقق یافته سال مالی قبل و eps سال مالی فعلی، در نظر گرفته می‌شود.
نسبت pe گروه چیست؟
یک نکته مهم آن است که نسبت pe سهام به تنهایی قابلیت تحلیل خاصی ندارد. ارزش تحلیل pe یک سهم در مقایسه آن با pe شرکت‌های مشابه است. به همین دلیل مفهوم pe گروه معرفی شده است. اگر میانگین نسبت pe سهام موجود در یک گروه خاص محاسبه شود، به آن pe گروه با peg گفته می‌شود. برای مثال به تصویر زیر که مربوط به صفحه نماد فولاد در سایت tse است، نگاه کنید. نسبت pe سهام فولاد برابر 59/25 و pe گروه آن، یعنی گروه فلزات اساسی، برابر 47/26 است.یعنی میانگین pe تمام شرکت‌های حاضر در گروه فلزات اساسی، برابر 47/26 است.
اگر نسبت pe سهام شرکتی در این گروه، خیلی کمتر از 47/26 باشد، یعنی پتانسیل زیادی برای افزایش قیمت دارد. چرا که افزایش قیمت معادل با افزایش pe و نزدیک شدن به pe گروه است. این چنین سهمی کم ریسک بوده و برای خرید میان مدت یا دراز مدت جذاب است. اما اگر pe شرکتی خیلی کمتر از 47/26 باشد، باید در آینده به pe میانگین گروه نزدیک شود. برای کاهش pe دو مسیر وجود دارد:
1- کاهش قیمت
مسیر اول زمانی رخ می‌دهد که شرکت دارای حباب قیمتی باشد. یعنی قیمت سهام شرکت از ارزش واقعی آن بالاتر است. در این حالت سهم مجبور است از طریق کاهش قیمت این حباب را از بین ببرد. زمان دقیق این که چه زمانی روند افت قیمت سهم آغاز می‌شود، قابل پیش‌بینی نیست. اما به طور کلی خرید این چنین سهمی دارای ریسک بالایی است و خطر افت قیمت همیشه وجود دارد.
2- افزایش EPS
مسیر دوم زمانی ممکن است که شرکت امکان افزایش eps خود را داشته باشد. یعنی شرکت طرح‌های توسعه‌ای درآمدزایی در دست اجرا دارد که باعث افزایش سودآوری آن می‌شوند. افزایش سودآوری معادل با افزایش eps و کاهش نسبت pe سهام و نزدیک شدن به pe گروه است.
نکته مهم آن است که مسیر اول برای سرمایه‌گذاری نامناسب بوده و احتمال زیان برای سهامداران در آن بالاست. اما مسیر دوم نشان‌دهنده بنیان قوی شرکت بوده و سرمایه‌گذاری در این چنین سهمی جذابیت دارد. شاید بتوان گفت مهم‌ترین وظیفه تحلیل بنیادی تشخیص این است که کدام مسیر قرار است رخ دهد. یک تحلیل‌گر بنیادی با بررسی گزارشات شرکت در سامانه کدال، تحلیل اخبار و وضعیت صنعت، می‌تواند حباب بودن یا ارزنده بودن چنین سهامی را تشخیص دهد.
نسبت pe بزرگ بهتر است یا کوچک؟
همان طور که در بخش قبلی توضیح داده شد، سهام دارای pe کم، پتانسیل رشد قیمت دارد. اگر اتفاق پیش‌بینی نشده‌ای منجر به افت قابل توجه eps این سهم نشود، می‌توان از رشد دراز مدت آن اطمینان داشت. اما نکته مهم آن است که زمان شروع و سرعت افزایش قیمت مشخص نیست. با هیچ روشی در تحلیل بنیادی نیز نمی‌توان از زمان و سرعت افزایش قیمت سهم مطمئن شد. در اینجا روش‌های تحلیل تکنیکال می‌تواند به کمک تحلیل‌گر بیاید. پس خرید سهم صرفا به خاطر pe پایین آن منطقی نیست. باید از سایر روش‌های تحلیل بنیادی و تکنیکال نیز در کنار pe استفاده کرد.
درباره سهام دارای pe زیاد نیز در بخش قبل توضیح داده شد که خرید آن‌ها الزاما به معنی احتمال ضرر زیاد نیست. بلکه ممکن است سهام دارای pe زیاد از طریق افزایش eps وارد روندهای صعودی قوی شوند. پس نتیجه گرفته می‌شود که برای هر مقدار pe، باید از تحلیل تکنیکال و بنیادی نیز برای تصمیم‌گیری نهایی استفاده کرد.
نسبت pe منفی به چه معناست؟
اگر به صفحه بسیار از نمادهای گروه خودرویی سر بزنید، با مقادیر pe منفی مواجه خواهید شد. البته صنایع دیگر هم دارای سهام با pe منفی هستند، اما این تعداد در گروه خودرویی زیاد است (علت آن هم به وضعیت خودروسازی کشور برمی‌گردد!). برای مثال در تصویر زیر، تابلو نماد خساپا دیده می‌شود که نسبت pe سهام در آن 86/34- است. از آن بدتر pe گروه خودرویی هست که برابر 90/66- می‌باشد. اما علت چیست؟
با دقت در همین تصویر می‌توان متوجه شد که eps نماد خساپا (که همان خودروسازی سایپا است) برابر 109- است. eps منفی نشان دهنده زیان‌ده بودن شرکت است. زمانی که یک شرکت دارای eps منفی باشد، طبیعتا نسبت pe سهام نیز برای آن منفی خواهد بود. پس به طور کلی منفی بودن مقادیر eps و pe به معنای زیان‌ده بودن شرکت هست. اما همان طور که قبلا برای pe زیاد توضیح داده شد، pe منفی یا زیان‌ده بودن شرکت نیز الزاما به معنی نخریدن سهام نیست. چرا که شرایط اقتصادی کشور و نیز روند کاهش ضرر شرکت‌های زیان‌ده، می‌توانند در مقاطعی باعث افزایش قیمت سهم شود. برای مثال کافی است به افزایش قیمت سهام خودرو و خساپا در ماه‌های ابتدایی سال 1399 نگاهی بیندازید.
کلام آخر
در این مقاله با نسبت pe سهام و اهمیت آن در فرایند تحلیل بورس آشنا شدیم. هم‌چنین انواع pe و روش محاسبه و کاربرد هر کدام از آن‌ها را بررسی کردیم. وابستگی نسبت pe سهام به مقدار eps هم مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت می‌توان گفت، علی رغم آن که pe معمولا حرف آخر را درباره ارزش سهام نمی‌زند، اما کاربرد فراوانی دارد. به خصوص از طریق مقایسه pe دو سهم در یک گروه یا با آنالیز تغییرات pe یک سهم، می‌توان اطلاعات مفیدی را برای تحلیل سهام بورس به دست آورد.
