سرمایه‌گذاری در بازار بورس همواره دارای دو چهره است. چهره زیبای آن کسب سود بیشتر و افزایش سرمایه سهامداران است و چهره دوم آن ضرر و افت قیمت سهام. نکته مهم آن است که در اکثر مواقع این دو چهره در کنار یکدیگر وجود دارند. در همان زمان که در حال کسب سود در چند سهم خود هستید، ممکن است در بعضی سهام دیگر وضعیت متفاوت باشد. پس همیشه در بازار بورس، سود و زیان در کنار هم وجود دارند. به همین دلیل مدیریت رفتار سهامداران در شرایط متفاوت، اهمیت ویژه‌ای دارد. مدیریت رفتار معاملاتی در قالب مفهومی به نام روانشناسی بازار بورس تعریف می‌شود. در این مقاله قصد معرفی آن را داریم.
اگر شما بهترین دانش و قدرت تحلیل بورس را داشته باشید، اما نتوانید در شرایط مختلف تصمیمات درست بگیرید، در بورس متضرر خواهید شد. در معاملات بورس استفاده از تحلیل تکنیکال، تحلیل بنیادی، تابلوخوانی و سایر تکنیک‌های تحلیل بورس، به تنهایی پاسخگو نیستند. تحلیل‌گری به همراه رعایت اصول روانشناسی بازار بورس است که موفقیت و سودآوری را تضمین خواهد کرد.
مهم‌ترین رویکردها در روانشناسی بازار بورس
1- دانش و قدرت تحلیل بورس
اگر کسی مسلح به دانش و تحلیل باشد، احساسات را در اولویت اول نمی‌گذارد. آن چه که روانشناسی بازار بورس را به هم می‌ریزد، عدم کنترل احساسات در زمان سود و زیان است. شخصی که با تحلیل متکی بر دانش وارد بازار بورس شده است، تصمیم خرید، فروش یا نگهداری سهام را بر مبنای تحلیل می‌گیرد. چنین شخصی از افت قیمت نمی‌هراسد تا از وحشت نزول ارزش سهام، عجولانه سهم ارزشمند خود را بفروشد. هم‌چنین پس از یک روند صعودی شدید درگیر طمع نمی‌شود و در زمانی که بر اساس تحلیل خود تعیین کرده، سهم را به فروش می‌رساند. پس مهم‌ترین عامل در روانشناسی بازار، قدرت تحلیل بورس است. در این صورت به جای احساسات، تحلیل است که تصمیمات شما را در بازار بورس هدایت می‌کند.
2- استراتژی معاملاتی
دومین پارامتر موثر بر روانشناسی بازار بورس و رفتار معامله گران، داشتن استراتژی معاملاتی و پایبندی به آن است. به طور کلی زمانی ذهن شخص دچار سردرگمی و هیجان می‌شود که برنامه مدونی برای مدیریت شرایط نداشته باشد. هنگامی که تصمیمات شما بر اساس استراتژی از پیش تعیین شده باشد، تاثیر احساسات بر روی رفتارهای معاملاتی شما کاهش خواهد یافت.
طراحی یک استراتژی معاملاتی صحیح و پایبندی به آن، تاثیر چشمگیری بر روی روانشناسی بازار بورس دارد. سرمایه‌گذاری که قبل از خرید یک سهم آن را مورد تحلیل و بررسی جامع قرار داده و مسیر معینی را تا زمان رسیدن به اهداف قیمتی خود مشخص کرده، کمتر درگیر هیجانات و استرس می‌شود. چنین شخصی در هر شرایطی از بازار، برای خود راهکار تعیین شده‌ای دارد و بر اساس آن عمل می‌کند. نکته مهم آن است که داشتن دانش و قدرت تحلیل بورس، مهم‌ترین عامل در طراحی یک استراتژی معاملاتی است.
عدم تدوین یک استراتژی معاملاتی مناسب با توجه به روانشناسی بازار بورس از دیدگاه شما و استفاده از روش‌های تحلیل مختلف و گاهی متناقض، مهم‌ترین عامل مخرب در روانشناسی بازار به شمار می‌آید.
3- دوری از افراط و تعصب
از دیگر عوامل مخرب در روانشناسی بازار بورس و رفتار معامله‌گران، خوش‌بینی یا بدبینی افراطی و متعصبانه است. در یک روند صعودی پرقدرت که اکثر فعالان بورس در مورد بازار اظهار نظر مثبت می‌کنند، بسیار شایع است که خوش‌بینی و تعصب جایگزین تحلیل شود. بسیاری از افراد تازه‌کار دچار هیجانات می‌شوند. این افراد به طمع سود بیشتر و با رویکردی متعصبانه به سهم، اقدام به خرید عجولانه یا نگهداری متعصبانه آن می‌کنند. در این زمان افراد با تجربه و بازیگران اصلی که می‌دانند سهم بالاتر از ارزش ذاتی خود قرار دارد، شروع به فروش و ذخیره سود کرده و افراد تازه‌کار ضرر می‌کنند.
در حالت معکوس و در یک بازار منفی و نزولی، بسیاری از معامله‌گران کم‌تجربه شروع به فروش هیجانی می‌کنند. این فروش‌ها در شرایطی است که شاید تحلیل محکمی برای فروش وجود نداشته باشد. در این زمان نیز افراد با تجربه شروع به خریدهای عمده سهام در قیمت‌های پایین کرده و سهام ارزشمند را ارزان جمع می‌کنند.
هم‌چنین ممکن است که شخصی صاحب سهامی باشد که به علت عدم ارزندگی کافی، در حال سقوط است. رفتار درست در این شرایط آن است که سهامدار با قبول ضرر جزئی، اقدام به فروش سهم کرده تا از ضرر بیشتر جلوگیری کند. اما اگر روانشناسی بازار بورس صحیح نباشد، شخص به جای پذیرش ضرر و خروج از سهم، متعصبانه و به امید تغییر روند، در سهم باقی می‌ماند. در حالی که سهم ارزنده نبوده و قرار نیست برگردد. در این شرایط نیز فقط ضرر است که نصیب سهامدار متعصب خواهد شد.
در هر سه حالت، عدم داشتن رویکرد مناسب در روانشناسی بازار و نظرات متعصبانه و افراطی، منجر به ضرر سهامداران می‌شود. نگاه واقع بینانه به روند واقعی بازار و پایبندی به استراتژی معاملاتی، مانع اصلی این گونه زیان‌ها هستند.
روانشناسی بازار بورس و استراتژی معاملاتی
همان طور که توضیح داده شد، داشتن استراتژی معاملاتی، صحیح‌ترین رویکرد در روانشناسی بازار بورس است. اما در حقیقت این پایبندی به استراتژی معاملات است که باعث دوری از هیجان و تصمیمات اشتباه می‌شود، نه فقط داشتن آن. تقریبا همه می‌دانند که پایبندی به استراتژی معاملاتی خوب است، اما چرا بسیاری از آن‌ها این اصل را رعایت نمی‌کنند؟ علت آن است که طراحی استراتژی از طریق تحلیل بورس است، اما پایبندی به آن از روانشناسی بازار نشات می‌گیرد که دشوارتر است. یک قول مشهور در بازار بورس وجود دارد:
تحلیل تنها ۲۰ درصد از مسیر سودآوری است و ۸۰ درصد دیگر وابسته به معامله‌گری است. در حقیقت زیر پا گذاشتن استراتژی معاملاتی، در زمان معامله‌گری انجام می‌شود. در این حالت، این روانشناسی بازار است که می‌تواند معامله‌گری هیجانی و احساسی را کنترل کند. چند نکته مهم برای معامله‌گری صحیح وجود دارد:
نکته اول: مسئولیت همه چیز بر عهده شماست
هر سرمایه‌گذاری باید بداند که در نهایت تمام مسئولیت سود و زیان بر عهده خودش است. انداختن تقصیر اشتباهات و ضررها به گردن دولت، افراد دیگر، کارگزاری، بازیگر و … قرار نیست ضررها را جبران کند. پس شخص باید با آموزش و تحلیل درست، استراتژی معاملاتی، روانشناسی بازار مناسب و معامله‌گری بر اساس آن، مسئولیت خرید و فروش‌های خود را بر عهده بگیرد.
نکته دوم: استفاده از چند روش تحلیل ممنوع است
زمانی‌که معامله‌گر بر اساس تحلیل و استراتژی خود روند سهمی را پیش‌بینی کند، اما روند بر خلاف انتظار او باشد، او گمان می‌کند که تحلیلی اشتباه انجام داده است. در این شرایط ممکن است که معامله‌گر از روش تحلیلی دیگری استفاده کند. حتی ممکن است که به صورت اتفاقی، تغییر روش تحلیل منجر به سودآوری هم بشود. در این شرایط شخص نسبت به استراتژی اولیه خود بدبین شده و به روش دوم جذب می‌شد. بعد از مدتی که روش دوم نیز بازدهی مورد انتظار را نداشت، شخص د چار سردرگمی شده و احتمالا رفتارهای هیجانی آغاز می‌شود که قطعا ضررهای پی در پی را منجر خواهد شد.
نکته سوم: زمزمه‌های فضای مجازی و اخبار، معیار خرید و فروش نباشد
یکی از عوامل آشفتگی ذهن معامله‌گران و تصمیمات هیجانی، پیگیری اخبار نادرست، شایعه‌ها و تحلیل‌های بی پایه فضای مجازی است. حجم بالای اخبار و اطلاعات منتشرشده، ممکن است معامله‌گر را دچار سردرگمی کند. هم‌چنین انتشار اخبار نادرست و شایعه در فضای مجازی از طریق افرادی سودجو، در شرایط فعلی بازار بورس بسیار شایع است. نکته مهم آن است که در بازار بورس ایران، فقط با تحلیل تکنیکال بر اساس روند نمودار سهم و تحلیل بنیادی بر اساس اطلاعات منتشر شده در سامانه کدال (برای آشنایی اولیه با تحلیل تکنیکال و بنیادی به این لینک مراجعه فرمایید)، می‌توان تحلیل صحیحی از روند سهام بورس انجام داد. پیگیری اخبار خارج از این محدوده، در صورت نداشتن تجربه معامله‌گری کافی و رویکرد صحیح روانشناسی بازار بورس قطعا مخرب خواهد بود.
کلام آخر
همان طور که توضیح داده شد، داشتن استراتژی معاملاتی مناسب و پایبندی به آن، دو عامل اصلی در مدیریت روانشناسی بازار بورس است. آموزش و قدرت تحلیل پیش‌نیاز موفقیت و سودآوری در بورس است. اما آن چه که این سودآوری را تضمین می‌کند، روانشناسی صحیح بازار است که از طریق کنترل هیجانات و تعریف سیستم معاملاتی درست و کارآمد، می‌تواند زمینه ساز موفقیت شما در بازار سرمایه باشد.
