اغلب مواقعی که شما در بازار بورس سود می‌کنید، در حقیقت این مبلغ را از زیان فرد دیگری به دست آورده‌اید. یعنی پول از دارایی‌های یک فرد خارج شده و به دارایی‌های شما اضافه می‌شود. پس همیشه این امکان وجود دارد که شما دریافت‌کننده سود یا اهدا کننده زیان باشید. شاید به ذهن شما برسد که در ماه‌های اخیر، هر کس که وارد بورس ایران شده باشد، سود کرده است. شاید این نکته صحیح باشد، اما در این صورت هم مقدار سود مطرح است. مثلا ممکن است شخصی به سود 200 درصدی و شخص دیگر به سود 40 درصدی رسیده باشد. پس مشخص است که در هر شرایطی، عملکرد و سود و زیان فعالان بورسی با هم متفاوت است. علت این تفاوت به مفهوم مهمی به نام ریسک و بازده سرمایه‌گذاری در بورس برمی‌گردد، پس برای آشنایی با این مفهوم با ما همراه باشید.
مفهوم ریسک و بازده سرمایه‌گذاری در بورس
زمانی که شما بر اساس تحلیل تکنیکال یا بنیادی و یا هر روش دیگری اقدام به خرید سهام بورس می‌کنید، امید به افزایش ارزش آن و کسب سود دارید. اما قیمت سهام به عوامل متعددی بستگی دارد. ممکن است بر خلاف تحلیل شما، اتفاقی غیر مترقبه باعث کاهش قیمت سهام شود. حتی ممکن است که تحلیل شما به کلی غلط باشد. در این صورت شما دچار زیان خواهید شد. بدین ترتیب سرمایه‌گذاری در بازار بورس با ریسک همراه خواهد بود. نکته مهم آن است که میان مقدار ریسک و بازده سرمایه‌گذاری در بورس رابطه جالبی وجود دارد:
اساسا سودهای هنگفت از معاملات با ریسک بالا به دست می‌آیند. البته لبه دیگر این قیچی، احتمال ضررهای شدید است. در حالت دیگر، اگر معاملات شما در بورس دارای ریسک پایینی باشد، علی رغم این که شما از ضررهای سنگین در امان هستید، اما به همان اندازه احتمال کسب سودهای هنگفت نیز برای شما پایین خواهد بود. در ادامه قصد داریم رابطه میان ریسک و بازده سرمایه‌گذاری در بورس را با جزئیات بیشتری مورد بررسی قرار دهیم.
مفهوم ریسک در بازار بورس
قبل از پرداختن به مفهوم ریسک و بازده سرمایه‌گذاری در بورس، شاید بهتر باشد که ابتدا کمی با مفهوم ریسک آشنا شویم. در ساده‌ترین تعریف ممکن می‌توان گفت که ریسک احتمال محقق نشدن پیش بینی‌ها است. برای مثال فرض کنید که یک فعال بورسی قبل از خرید یک سهام خاص، افزایش قیمت آن را تا محدوده مشخصی پیش‌بینی کند. در این شرایط، احتمال رخداد دو وضعیت مختلف وجود دارد:
- قیمت سهام حداقل به همان میزانی که شخص تحلیل کرده بود، می‌رسد.
- قیمت سهام به محدوده مورد نظر نمی‌رسد و شاید دچار کاهش قیمت هم بشود.
هر چه احتمال وقوع اتفاقاتی که می‌توانند تحقق این پیش‌بینی را مختل کنند بیشتر باشد، می‌توان گفت که ریسک معامله بالاتر بوده است. در صورتی که این خطرات و موانع تهدید کننده کم باشند، احتمال رسیدن به قیمت هدف بیشتر است. در این صورت می‌توان گفت که ریسک معامله کمتر بوده است.
انواع ریسک
1- ریسک کنترل‌پذیر (سیستماتیک)
همان طور که از عنوان این نوع ریسک مشخص است، می‌توان به کمک برخی اقدامات، آن را کنترل کرد. کنترل‌پذیری ریسک باعث می‌شود تا امکان اجتناب از خطرات ناشی از آن وجود داشته باشد. این نوع از ریسک به طور عمده، منشاء درونی دارد. بدین ترتیب که از رویدادهای داخلی شرکت و رفتار سهامداران آن نشات می‌گیرد. برای مثال عملکرد ضعیف مدیریت شرکت، عملکرد نادرست و غیر منطقی سهامداران خرد و کلان، رقابت‌پذیری ضعیف شرکت در مقابل رقبا، کاهش مشتریان و افت میزان فروش محصولات و خدمات، از جمله عوامل ایجاد کننده این نوع ریسک هستند.
2- ریسک غیر قابل کنترل (غیر سیستماتیک)
نوع دیگری از ریسک هست که کنترل آن از دست شرکت و سرمایه‌گذاران خارج بوده و نمی‌توانند از آن‌ها اجتناب کنند. مواردی مثل تغییر نرخ تورم، اخبار پیش‌بینی نشده، سیاست‌های کلان اقتصادی، وقایع سیاسی، بحران‌های داخلی و بین المللی و بسیاری از موارد دیگر، از منابع ایجاد کننده ریسک غیر قابل کنترل هستند. به عنوان مثال تغییر در سیاست‌های اقتصادی کشور یا تغییر نرخ ارز و تورم می‌توانند مستقیما روی درآمد، هزینه و سودآوری شرکت‌ها تاثیر گذاشته و قیمت سهام آن‌ها را تغییر دهند. تغیرات قیمتی که اگر در تحلیل اولیه شما پیش‌بینی نشده باشند، به معنای افزایش ریسک معامله شما خواهند بود.
رابطه ریسک و بازده سرمایه‌گذاری در بورس
برای درک رابطه میان ریسک و بازده سرمایه‌گذاری در بورس، می‌توان یک فرمول کلی و سرراست ارائه کرد. به طور کلی هر چه ریسک انجام یک معامله بیشتر باشد، بازدهی آن نیز بالاتر خواهد بود. اما چگونه؟
تفاوت قیمت یک سهم در آغاز سرمایه‌گذاری با قیمت فعلی آن را می‌توان معیاری از بازدهی سهم در نظر گرفت. به طور دقیق‌تر، درصد تغییرات قیمت سهم نسبت به زمان خرید آن، بازدهی نامیده می‌شود. پس بازدهی یک سهم می‌تواند مثبت یا منفی باشد. بنابراین وقتی گفته می‌شود که هر چه ریسک خرید یک سهام بیشتر باشد بازدهی آن هم بیشتر است، منظور هم بازدهی مثبت و هم بازدهی منفی است. یعنی اگر قصد دارید که روی سهامی که ریسک بالایی دارد سرمایه‌گذاری کنید، باید خود را برای افزایش و یا کاهش قابل توجه قیمت سهام آماده کرده باشید.
پس می‌توان گفت که ریسک و بازده، دارای رابطه مستقیم با یکدیگر هستند. یعنی سرمایه‌گذاری که به دنبال بازدهی زیاد است، باید پذیرنده ریسک بالاتری نیز باشد. از سوی دیگر اگر سرمایه‌گذاری توانایی پذیرش ریسک بالا را نداشته باشد، نباید انتظار بازدهی بالایی را هم بکشد.
بنابراین تمام تصمیمات یک سرمایه‌گذار بر مبنای رابطه میان ریسک و بازده سرمایه‌گذاری در بورس است. شخص باید بر اساس میزان ریسک‌پذیری خود، به تعریف استراتژی معاملاتی مناسب بپردازد. به طور کلی نمی‌توان مزیت یا عیب مشخصی را به هیچ یک از دو روش معامله با ریسک بالا یا معامله با ریسک پایین، نسبت داد. چرا که با هر دو استراتژی، می‌توان افراد موفق زیادی را در بازار بورس پیدا کرد. مهم‌تر آن است که شخص باید بر اساس سیستم روان‌شناختی خود، یکی از این استراتژی‌ها را پذیرفته و از آن در کنار سایر تکنیک‌های تحلیل تکنیکال و بنیادی، برای مدیریت سبد سهام و معاملات خود استفاده کند.
ریسک و بازده سبد سهام
یکی از مهم‌ترین معیارهایی که همیشه باید توسط سرمایه‌گذاران بورسی مورد توجه قرار بگیرد، سبد سهام یا پرتفوی (معادل کلمه Portfolio) است. سبد سهام یا پرتفوی به مجموعه سهامی که گفته می‌شود که شما خریداری کرده و آن‌ها را در سبد خود قرار داده‌اید. طراحی سبد سهام مناسب، معادل توزیع صحیح سرمایه شما میان سهام مختلف است. این توزیع صحیح باید بر اساس سیستم روان‌شناختی شما و ارزیابی شما از رابطه ریسک و بازدهی سرمایه‌گذاری در بورس باشد.
متداول‌ترین روش مدیریت پرتفوی، ایجاد سبد سهام متنوع است. در این روش شما می‌توانید ترکیبی از سهام پر ریسک و با پتانسیل بازدهی و سود بالا و سهام کم ریسک با بازدهی و سود کم اما قطعی را در سبد خود داشته باشید. ترکیب سبد و اینکه چه مقدار از سرمایه شما در معاملات پر ریسک و چه مقدار در معاملات کم ریسک وارد شود، متناسب با استراتژی معاملاتی و سیستم روان شناختی شماست.
کلام آخر
ریسک و بازده دو مفهوم متقابل هستند و ایجاد تعادل میان آن‌ها، کاهش استرس در انجام معاملات را سبب می‌شود. عواملی مانند هدف از سرمایه‌گذاری و میزان درآمد قابل انتظار، بر روی ریسک پذیری موثر هستند. بعضی از سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند ریسک بالایی را با امید کسب سود بیشتر بپذیرند. برخی دیگر معاملات مطمئن‌تر و با سود پایین‌تر اما تضمینی را ترجیح می‌دهند. برای کاهش ریسک معاملات، باید آموزش‌های لازم برای تحلیل بورس، ارزیابی وضعیت شرکت‌های بورسی و مطالعه گزارش‌های سامانه کدال را پشت سر گذاشت. هر چه میزان آموزش و تجربه شما به عنوان یک سرمایه‌گذار بیشتر باشد، می‌توانید به کسب سود بالا همراه با ریسک معقول امیدوارتر باشید.
