تا حدود یک سال پیش، عبارت عرضه اولیه فقط برای فعالان بازار سرمایه شناخته شده بود. اما جذابیت روز افزون بازار بورس در ماه‌های اخیر، عبارت عرضه اولیه بازار را به شهرت و عمومیت بیشتری رساند. شاید جالب باشد بدانید که عرضه‌های اولیه بورس در سال 1397، به طور متوسط با مشارکت حدود 300 هزار کد بورسی همراه بود. اما مشارکت در خرید عرضه اولیه سهم شستا در اردیبهشت سال 99، بیش از 2 میلیون کد بورسی بود و در عرضه‌های اولیه تابستان 1399 مانند آبادا و ثبهساز هم بیش از 5 میلیون کد بورسی مشارکت داشته‌اند. در مقاله چگونه سهام عرضه اولیه بخریم؟ به تفصیل با عرضه‌های اولیه بورس و علت جذابیت آن‌ها آشنا شدیم. در این مقاله قصد داریم با روش عرضه اولیه سهام که با نام روش بوک بیلدینگ شناخته می‌شود، آشنا شویم. پس توصیه می‌کنیم با ما همراه باشید.
آگهی عرضه اولیه سهام
اگر آگهی عرضه‌های اولیه سازمان بورس اوراق بهادار را مشاهده کرده باشید، احتمالا با عبارت بوک بیلدینگ برخورد داشته‌اید. زمانی که سهام یک شرکت برای عرضه اولیه در بورس آماده می‌شود، آگهی عرضه آن به طور عمومی انتشار می‌یابد. در این آگهی‌ها تمامی مشخصات فرایند عرضه اولیه ذکر شده است. این مشخصات عبارتند از:
- زمان ثبت سفارش و زمان توزیع سهام
- حداکثر سهم قابل تخصیص به هر کد بورسی
- کف و سقف قیمت برای ثبت سفارش
- کارگزاری توزیع کننده سهام عرضه اولیه
- روش عرضه
- متعهد خرید و سقف تعهد
در تصویر زیر اطلاعیه عرضه اولیه شرکت توسعه و عمران امید (نماد ثامید)، به عنوان نمونه آورده شده است. تمام موارد شش‌گانه بالا، در آگهی عرضه اولیه اشاره شده است. چهار مورد اول مشخص بوده و نیاز به توضیح ندارند. مورد پنجم که در تصویر زیر نیز مشخص شده است، همان روش توزیع و کشف قیمت سهام عرضه اولیه است که مورد بحث مقاله حاضر نیز هست. مورد ششم نیز ذیل روش خرید تعریف می‌شود که در ادامه به آن نیز پرداخته خواهد شد.
بوک بیلدینگ، روشی برای عرضه اولیه سهام
روش بوک بیلدینگ یا “ثبت سفارش جهت کشف قیمت”، روشی است که برای عرضه اولیه سهام در بازار بورس ایران و بسیاری از بورس‌های دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد. در روش‌های قبلی که در ایران مورد استفاده بود، سهام عرضه اولیه توسط سهامداران حقوقی کشف قیمت می‌شد. این قیمت‌گذاری بر اساس ارزش دارایی‌های روز شرکت صورت می‌گرفت و سهامداران حقیقی و خرد، تاثیری روی قیمت‌گذاری نداشتند.
در روش عرضه اولیه به شیوه بوک بیلدینگ یک محدوده قیمت ثابت برای عرضه اولیه تعیین می شود، در حقیقت این محدوده مشابه همان دامنه نوسان است. برای مثال سهام ثامید که در تصویر بالا مثال آن زده شد، در دامنه قیمت 1660 تا 1750 ریال و به روش بوک بیلدینگ عرضه شد. هر سهامدار برای ثبت سفارش عرضه اولیه این سهم، باید قیمتی در بازه مذکور را به عنوان قیمت سفارش خود تعیین کند.
پس در روش بوک بیلدینگ، فقط یک کف و سقف برای سهم در نظر گرفته می‌شود. تعیین کف و سقف قیمت نیز بر اساس بررسی مالی، حسابداری و حسابرسی انجام می‌شود. رویکرد اصلی در قیمت‌گذاری عرضه اولیه به گونه‌ای است که معمولا سهام در قیمتی کمتر از ارزش ذاتی خود عرضه می‌شود که علت جذابیت و سودآوری سهام عرضه اولیه نیز همین است
بدیهی است که خریدارانی که قیمت بالاتر بگذارند، برای خرید سهام عرضه اولیه در اولویت خواهند بود. با توجه به جذابیت و سودآوری بالای سهام عرضه اولیه و استقبال زیاد سهامداران، معمولا تمام کدهای بورسی باید قیمت سقف را برای سفارش قرار دهند. در غیر این صورت، معمولا سهامی به فرد تعلق نخواهد گرفت.
روش بوک بیلدینگ در عرضه اولیه سهام چگونه است؟
در روش بوک بیلدینگ احتیاجی نیست که تمام متقاضیان خرید سهام عرضه اولیه، سفارش خود را در یک لحظه ثبت کنند، چرا که ثبت سفارش زودتر اولویتی ایجاد نمی‌کند. به همین دلیل یک بازه زمانی (مثلا 4 ساعت) برای ثبت سفارش، توسط سازمان بورس تعیین می‌گردد. و افرادی که در لحظه اول یا لحظه آخر ثبت سفارش کنند، عملا هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند.
پس از پایان زمان ثبت سفارش، هسته معاملات تمامی سهامی که برای عرضه اولیه تعیین شده است را به طور مساوی میان تمام افرادی که ثبت سفارش کرده‌اند، توزیع می‌کند. همان طور که گفته شد، افرادی که بالاترین قیمت را گذاشته باشند، در اولویت هستند و زمان ثبت سفارش تاثیری ندارد. برای مثال اگر 5 میلیارد برگه سهم برای عرضه در نظر گرفته شود و 5 میلیون کد بورسی ثبت سفارش خرید کنند، به هر کد بورسی 1000 سهم خواهد رسید.
گفتنی است که از فردای روز عرضه اولیه، فرایند خرید و فروش این سهام دقیقا مشابه سایر سهام بازار بورس خواهد بود. اما به علت ارزندگی بالای سهام عرضه اولیه، معمولا چندین روز و گاهی اوقات تا چند ماه، سهام عرضه اولیه در صف خرید خواهند بود.
متعهد خرید در روش بوک بیلدینگ به چه معناست؟
یک تفاوت دیگر بین روش بوک بیلدینگ با روش قدیمی عرضه اولیه سهام در بورس تهران، وجود گزینه متعهد خرید است. برای توضیح بهتر این که تعهد خرید به چه معناست، بهتر است یک مثال بزنیم. فرض کنید قرار است یک سهام عرضه اولیه با 1 میلیارد برگه سهم توزیع شود، به طوری که به هر کد بورسی حداکثر 1000 سهم می‌تواند برسد. برای این که به هر کد بورسی همان سقف مجاز، یعنی 1000 سهم برسد، باید حداکثر 1 میلیون کد بورسی برای خرید عرضه اولیه اقدام کنند. در این شرایط، سه حال ممکن است به وجود بیاید:
1- دقیقا یک میلیون کد شرکت کنند
در این حالت به هر کد بورسی به اندازه سقف 1000 سهم تعلق می‌گیرد.
2- بیش از یک میلیون کد شرکت کنند
در این حالت به هر کد بورسی کمتر از سقف سهام قابل تخصیص، تعلق می‌گیرد. برای مثال اگر به جای 1 میلیون، 2میلیون کد بورسی ثبت سفارش خرید کنند، به هر کد بورسی، 500 سهم (معادل نصف حداکثر تعداد سهام قابل تخصیص) خواهد رسید.
3- کمتر از یک میلیون کد شرکت کنند
در این شرایط به هر کد بورسی همان سقف 1000 سهم تعلق می‌گیرد. اما مقداری از سهام قابل عرضه، اضافه خواهد آمد. برای مثال اگر به جای 1 میلیون کد، 800 هزار کد برای خرید سهم ثبت سفارش کنند، به هر کد 1000 سهم تعلق گرفته و فقط 800 میلیون از 1 میلیارد سهم به کدهای بورسی تعلق می‌گیرد. در این حالت 200 میلیون برگه سهم اضافه می‌آید.
برای جلوگیری از بروز مشکل در این شرایط، در روش بوک بیلدینگ یک شرکت حقوقی قبل از عرضه متعهد می‌شود که این تعداد سهام اضافه را خریداری کند. برای مثال در عرضه اولیه ثامید، شرکت تامین سرمایه نوین، متعهد خرید بود. یعنی اگر سهامی در فرایند عرضه اولیه اضافه می‌آمد، این شرکت تعهد داشت که سهام اضافی را خریداری کند.
سخن پایانی
در این مقاله با روش بوک بیلدینگ که برای عرضه اولیه سهام شرکت‌های تازه وارد در بورس مورد استفاده قرار می‌گیرد، آشنا شدیم. شاید دانستن این که جزئیات روش بوک بیلدینگ چیست، خیلی به کار فعالان بورسی نیاید. چرا که در حال حاضر تمام صاحبان کد بورسی می‌توانند به صورت آنلاین و از طریق سایت یا سامانه خرید و فروش کارگزاری خود، درخواست خرید سهام عرضه اولیه را ثبت کنند و کارگزاری‌ها به طور خودکار خرید را انجام می‌دهند. اما هدف از نگارش این گونه مقالات، آشنایی بیشتر شما با جزئیاتی است که شاید مستقیما به سودآوری شما منجر نشوند، اما به کسب دانش بورسی، اشنایی با ادبیات بازار سرمایه و قدرت تحلیل شما کمک خواهند نمود.
