هر شخص حقیقی یا حقوقی که هر مقدار از سهام شرکتی را خریداری کند، به واسطه مالکیت این سهام، دارای حقوقی در شرکت خواهد بود. این حقوق قانونی به تایید سازمان بورس و تمامی مراجع قانونی کشور رسیده و امکان نقض آن‌ها توسط شرکت‌ها وجود ندارد. حقوق و منافعی که به واسطه داشتن سهام به مالکان آن تعلق می‌گیرد، در قانون تجارت به طور روشن مشخص شده و سهامداران باید از تمام این حقوق و منافع مطلع باشند. بر اساس این توضیحات، در مقاله حاضر قصد داریم که شما را با حقوق سهامداران آشنا کنیم، پس با ما همراه باشید.
حقوق سهامداران شامل چه مواردی می‌شود؟
بررسی دقیق این مساله که حقوق سهامدارن شامل چه مواردی است، یک بحث حقوقی پیچیده است که از حوصله این مقاله خارج است. در اینجا قصد داریم حقوق سهامداران را به زبان ساده و به نحوی که برای سرمایه‌گذاران شرکت‌های بورسی کاربردی باشد، بیان کنیم. در هر صورت اگر تمایل دارید که متن کامل حقوق سهامداران را در قانون تجارت مطالعه بفرمایید، بهتر است به این صفحه در سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی مراجعه کنید.
در یک دسته‌بندی ساده، حقوق سهامداران شامل دو گروه حقوق مالی و حقوق غیر مالی می‌شوند که هر کدام شامل زیرمجموعه‌هایی نیز هستند. هر دو گروه حقوق مالی و غیر مالی سهامداران به همراه زیرگروه‌های مهم آن‌ها، در ادامه به تفصیل مورد معرفی و بررسی قرار گرفته‌اند.
دسته اول: حقوق مالی
حقوق مالی یا همان حقوق مادی که سهامداران به واسطه مالکیت سهام یک شرکت فعال در بازار بورس، از آن برخوردار می‌شوند، شامل سه مورد هست. این موارد برای تمام سهامداران شرکت مشابه و لازم‌الاجرا است و هیچ ارتباطی به این که شما چه مقدار از سهام شرکت را در مالکیت خود دارید یه چه مدت زمانی است که سهامدار شرکت شده‌اید، ندارد. در ادامه هر کدام از این سه مورد را مورد بررسی قرار می‌دهیم:
1- حق کسب سود ناشی از افزایش قیمت سهام
این مورد که اولین و بدیهی‌ترین حقوق سهامداران به شمار می‌آید، در حقیقت همان هدفی است که سرمایه‌گذاران از ورود به بازار بورس دارند. افرادی که به هر مقدار سهامدار شرکت هستند، در صورتی که قیمت سهام شرکت افزایش پیدا کند، این افراد در سود ناشی از صعود قیمت شریک هستند.
البته باید به این نکته نیز توجه داشت که برخورداری از این حق، به منزله پذیرفتن یک مسئولیت نیز هست. بدین ترتیب که اگر شما مالک سهام یک شرکت باشید و قیمت سهام آن افت کند، شما در ضرر ناشی از کاهش ارزش سهام نیز شریک خواهید بود.
2- سهیم شدن در سود سالیانه شرکت‌های بورسی
یکی از ابتدایی‌ترین منافع مالی که هر یک از سهامداران از آن برخوردار هستند، سهیم شدن در سود سالیانه شرکت است که بخشی از حقوق مالی سهامداران به شمار می‌آید. به عبارت دیگر افرادی که سهام یک شرکت بورسی را خریداری کرده‌اند، می‌توانند در پایان سال مالی شرکت در مجمع عمومی عادی سالیانه شرکت کرده و در صورت توزیع سود نقدی، از آن برخوردار شوند.
گفتنی است که تمام شرکت‌ها در پایان سال مالی اقدام به توزیع سود نقدی نمی‌کنند، چرا که این موضوع به سودآوری شرکت، سیاست مالی آن و البته نظر سهامداران حاضر در مجمع بستگی دارد. این بدان معنی است که اگر شما سهامدار شرکت باشید، حق حضور در مجمع را داشته و می‌توانید چگونگی توزیع یا عدم توزیع سود نقدی، رای بدهید. این مورد در حقیقت یکی دیگر از حقوق سهامداران است که در ادامه به آن به طور مجزا پرداخته خواهد شد.
مقدار سودی که در پایان سال مالی به شما پرداخت می‌شود، تنها بستگی به تعداد برگه سهمی دارد که شما مالک آن هستید و مدت زمان سهامداری تاثیری روی مقدار سود نقدی ندارد. به منظور آشنایی بیشتر با فرایند توزیع سود نقدی یا هام DPS، مطالعه مقاله مفهوم EPS و DPS و کاربرد آن‌ها می‌تواند مفید باشد.
3- دریافت سهام حق تقدم و سهام جایزه
سهام جایزه و سهام حق تقدم، ماحصل افزایش سرمایه شرکت هستند. در مورد افزایش سرمایه و انواع آن به طور کامل در مقاله همه چیز درباره افزایش سرمایه در بورس صحبت کرده‌ایم که مطالعه آن می‌تواند مفید باشد. در هر حال دو گروه از انواع افزایش سرمایه شرکت هستند که منجر به ایجاد سهام جدید می‌شوند. یکی از حقوق سهامداران، داشتن حق مالکیت این سهام جدید است. این دو نوع افزایش سرمایه عبارتند از:
الف) افزایش سرمایه از محل آورده نقدی در قالب حق تقدم
این نوع افزایش سرمایه منجر به ایجاد سهام جدید در قالب سهام حق تقدم می‌شود که سهامداران به طور پیش‌فرض مالک آن می‌شوند. سهامداران می‌توانند با پرداخت هزینه اسمی سهام (یعنی 100 تومان به ازای هر سهم)، سهام حق تقدم خود را به سهام اصلی شرکت تبدیل کنند.
ب) افزایش سرمایه از محل سود انباشته و اندوخته طرح و توسعه در قالب سهام جایزه
در این فرایند، شرکت سهام جدید ناشی از افزایش سرمایه را به طور خودکار به سهامداران می‌د‌هد، بدون آن که نیاز باشد که سهامداران مبلغی را برای مالکیت سهام جدید پرداخت کنند. در این حالت شرکت به دلیل این که سود انباشته زیادی دارد، تصمیم می‌گیرد از محل سود انباشته، افزایش سرمایه را انجام داده و سهام جدید را بدون دریافت مبلغ اسمی، به مالکیت سهامداران خود دربیاورد. به این نوع سهام جدید که اعطای آن به سهامداران یکی از حقوق آن‌ها به شمار می‌آید، سهام جایزه گفته می‌شود.
4- سهیم شدن در دارایی‌های شرکت پس از انحلال
در زمان انحلال شرکت و پس از پرداخت کامل بدهی‌ها، تمام سهامداران شرکت متناسب با مقدار سهام خود، از دارایی باقی‌مانده شرکت سهم خواهند برد.
دسته دوم: حقوق غیر مالی
به جز حقوق مالی که به هر کدام به نحوی منجر به برخورداری مالی و نقدی از امتیازات شرکت می‌شوند، سهامداران دارای حقوق غیر مالی نیز هستند. این منافع طبیعتا هیچ گونه آورده مالی مستقیم برای سهامدار ندارند، اما اطلاع از این حقوق و استفاده از آن‌ها برای سهامداران ضروری است. در ادامه سه حقوق غیر مالی اصلی سهامداران را معرفی خواهیم کرد.
1- حق واگذاری سهام
یکی از حقوق غیر مالی و بدیهی سهامداران که قانون تجارت برای آن‌ها لحاظ کرده، حق واگذاری یا همان فروش سهام است. بر اساس این حق سهامداران می‌توانند از طریق کارگزاری‌های سازمان بورس، سهام خود را به متقاضیان فروخته و به ازای آن نقدینگی دریافت کنند.
2- حضور در مجامع و داشتن حق رای
شرکت های بورسی هر ساله مجمع عمومی سالیانه برگزار کرده و در آن، تصمیمات کلان شرکت گرفته می‌شود. معمولا این تصمیمات شامل انتخاب اعضای هیأت مدیره و بازرسان شرکت، تغییرات سرمایه، تصویب صورت‌های مالی، توزیع سود، تغییرات اساسنامه، انحلال شرکت و… است.
یکی از حقوقی سهامداران که در دسته حقوق غیر مالی جای دارند، حق حضور در مجامع و دادن رای برای تصویب مصوبات مهم شرکت است. بر اساس این حق سهامداران این امکان را دارند که در آینده یک ساله شرکت تأثیرگذار باشند.
حق رای هر کدام از سهامداران شرکت متناسب با تعداد سهمی است که در مالکیت آن‌ها قرار دارد. سهامدارانی که تعداد سهم بیشتری داشته باشند، حق رای و به تبع آن تاثیرگذاری بالاتری خواهند داشت. هم‌چنین سهامداران می‌توانند با اعطای وکالت به یک شخص حقیقی یا حقوقی دیگر، حق رای خود را به او منتقل کنند تا آن شخص به وکالت از سهامدار اصلی در مجمع حاضر شود.
3- حق اطلاع
حق اطلاع نیز یکی دیگر از حقوق غیر مالی سهامداران به شمار می‌آید که به واسطه آن می‌توانند قبل از برگزاری مجمع عمومی در شرکت حاضر شده و از صورت‌های مالی، ترازنامه، حساب سود و زیان و گزارش عملکرد هیئت مدیره رونوشت دریافت کنند. البته در حال حاضر این امکان به صورت برخط و از طریق سامانه کدال برای تمامی سهامداران فراهم است، در حقیقت شرکت‌ها موظف هستند تمامی این صورت‌های مالی و سایر اطلاعات با اهمیت را از طریق سامانه کدال به اطلاع سهامداران برسانند.
هم‌چنین سهامداران حق دارند که از جزئیات برگزاری مجمع عمومی عادی و فوق‌العاده اطلاع پیدا کنند. این اطلاع‌رسانی توسط شرکت‌ها در سامانه کدال و در بعضی مواقع نیز از انتشار اطلاعیه یا دعوت‌نامه در روزنامه‌های کثیرالانتشار می‌گیرد.
سخن پایانی
در این مقاله به موضوع حقوق سهامداران که بر اساس قانون تجارت به آن‌ها اعطا شده است، پرداخته شد. حقوق سهامداران در دو دسته حقوق مالی و حقوق غیر مالی تقسیم می‌شوند که برخورداری از هر کدام از آن‌ها، منافعی را نصیب سهامدار می‌کند. در برابر این حقوق، سهامدار فقط یک تعهد دارد و آن هم پرداخت هزینه سهم در زمان خرید است. با پرداخت این هزینه، دیگر هیچ تعهدی برای سهامدار وجود ندارد و تمامی حقوقی که گفته شد، شامل حال او خواهد شد.
