در مرداد و شهریور سال جاری بازار بورس ایران با ریزش مهمی مواجه شد. زمانی که صحبت از ریزش یا اصلاح بازار در میان است، فعالان بورس ایران معمولا به دنبال خروج در نقطه مناسب هستند. افرادی که در سقف قیمت سهم را فروخته بیشترین سود را می‌کنند و بقیه افراد یا در حین نزول از سهم خارج می‌شوند و یا تا پایان اصلاح و به امید بازگشت روند صعودی، در سهم باقی می‌مانند. اما در بورس کشورهای دیگر داستان متفاوت است، چرا که روند نزولی در بورس‌های بزرگ دنیا، خود بستری برای معامله و سودآوری است. بازاری که در آن می‌توان هم از روند صعودی و هم از روند نزولی کسب سود کرد، بازار دو طرفه نامیده می‌شود. هدف این مقاله آشنایی با فروش تعهدی و بازار دو طرفه و مزایای آن است.
فروش تعهدی و بازار دو طرفه
فروش تعهدی یا فروش استقراضی که معادل Short Selling است، همان استراتژی است که به کمک آن می‌توان ار ریزش‌های قیمتی در یک بازار دو طرفه، کسب سود نمود. گام اول برای فروش استقراضی در بازار دو طرفه، شناسایی سهمی مستعد برای نزول است، یعنی سهمی که بیش از حد رشد کرده و به حباب قیمتی رسیده است. استفاده از روش تحلیل تکنیکال و ابزارهای آن مانند سطوح مقاومت، الگوهای نموداری و سطوح فیبوناچی، در شناسایی این گونه سهام بسیار مفید هستند.
در این حالت شما می‌توانید تعداد دلخواه از این سهم را برای زمان مشخصی از مالکان آن قرض کرده و به فروش برسانید. اگر تحلیل شما مبنی بر افت قیمت سهام درست باشد، شما می‌توانید در سر رسید مقرر همان تعداد سهمی که قرض کرده‌اید را خریده و همراه با مقداری کارمزد به مالکان بازگردانید. بدین ترتیب شما مقداری سهم که مالک آن نبودید را قرض کرده و در بالاترین قیمت فروخته‌اید و پس از مدتی همان تعداد سهم را با قیمتی پایین‌تر خریده قرض خود را تسویه می‌کنید. فروش در سقف و خرید در کف قیمت، ما به التفاوتی ایجاد می‌کند که در حقیقت همان سودی است که شما ار ریزش قیمت این سهم به دست آورده‌اید.
سازوکار فروش تعهدی و بازار دوطرفه چیست؟
عامل انجام فرایند فروش تعهدی، کارگزاری‌ها هستند.، بدین ترتیب که مالکان سهم درخواست قرض دادن سهم خود را به کارگزاری می‌دهند. در همان زمان اگر افراد دیگری متقاضی فروش استقراضی همان سهام باشند، کارگزارای سهام مالک را به متقاضی قرض می‌دهد. در مرحله بعد متقاضی سهامی که قرض گرفته را به فروش رسانده و مبلغ حاصل از فروش به همراه مبلغی به عنوان وجه ضمانت که باید توسط متقاضی پرداخت شود، نزد کارگزاری باقی می‌ماند. علت پرداخت وجه ضمانت آن است که اگر متقاضی در بازگشت سهام مالک به او دچار مشکل شود، کارگزاری از وجه تضمین برای جبران این مشکل استفاده کند.
در طول مدتی که سهام در گرو است، مبلغ حاصل از فروش سهام توسط کارگزار سرمایه‌گذاری شده و سود این سرمایه‌گذاری به مالک پرداخت می‌شود. اگر کاهش قیمت مطابق پیش‌بینی قرض گیرنده اتفاق بیفتند، در پایان مدت استقراض او موظف است همان تعداد سهم را مجدد خریداری و تحویل مالک بازگرداند که در این صورت از مابه‌التفاوت این معامله سود کرده است. اما اگر پیش‌بینی اشتباه بوده و قیمت سهم افزایش بالا رود، قرض گیرنده ضرر می‌کند، چرا که باید همان تعداد سهام را گران‌تر خریده و به مالک بازگرداند.
مزایای بازار دو طرفه
همان طور که گفته شد، بازاری که امکان فروش تعهدی در آن وجود دارد، بازار دو طرفه نامیده می‌شود. بازاری که در بورس‌های دنیا رایج است، اما در بازار سرمایه ایران فعلا جایگاهی ندارد. در این بخش قصد داریم مزایای وجود بازار دو طرفه را نام ببریم، نکته جالب آن است که مزایایی که برای بازار دو طرفه می‌توان نام برد در حقیقت همان مشخصاتی هستند که نبود آن‌ها را می‌توان معایب بازار یک طرفه در نظر گرفت.
1- بازار دو طرفه مانعی برای طولانی شدن دوران رکود بورس است
در اقتصادی مانند ایران که به علت تورم بالا، ارزش کالا و دارایی‌های دیگر از پول بسیار بیشتر است، با منفی شدن بازار سهامداران تمایلی به فروش سهام خود با زیان جزئی ندارند. به جای آن صبر می‌کنند تا با برگشت بازار و ایجاد روند صعودی، بالاخره به سود برسند. این رفتار سهامداران باعث طولانی شدن زمان رکود در بازار منفی می‌شود، دقیقا مشابه شرایطی که در ریزش شهریور ماه سال جاری در بازار بورس مشاهده شد. در حالی که وجود سازوکار بازار دو طرفه و امکان سودآوری از افت قیمت، می‌تواند مانعی در برابر طولانی شدن دوران رکود باشد.
2- بازار دو طرفه باعث ورود موثر پول می‌شود
وقتی بازار در شرایط صعودی قرار می‌گیرد، بسیاری از افراد عادی پول خود را به بازار آورده و پس از شروع دوران رکود با ذخیره سود خود از بازار خارج می‌شوند، باز هم مشابه اتفاقی که در شهریور سال جاری مشاهده شد. در صورتی که اگر در بازار نزولی نیز فرصت سودآوری از طریق فروش تعهدی و بازار دو طرفه وجود داشته باشد، مدت ماندگاری سرمایه این افراد در بورس افزایش می‌یابد. در این شرایط می‌توان گفت که پول این افراد به صورت موثر و ماندگار وارد بازار سرمایه شده است.
3- بازار دو طرفه از ایجاد حباب جلوگیری می‌کند
بهترین مثال برای درک این موضوع، اتفاقات یک سال گذشته بازار بورس است. استقبال گسترده مردم از بازار، منجر به افزایش شدید سرعت رشد شاخص و قیمت سهام مختلف شد. بازار یک طرفه، به تعادل رسیدن بازار و قیمت سهامی که رشد بیش از اندازه داشته‌اند را به تاخیر می‌اندازد، به همین دلیل حباب‌های سنگین در بسیاری از سهام بازار ایجاد می‌شود. در چنین شرایطی رشد قیمت به دلیل تزریق پول انجام می‌شود نه عوامل بنیادی و ارزش ذاتی، بهم همین دلیل تحلیل کارآیی خود را از دست می‌دهد. وجود بازار دو طرفه، می‌تواند به تعادل رسیدن بازار در روند صعودی را تسریع کرده و از تشکیل حباب‌های قیمتی و به تبع آن ریزش شدید بازار در آینده، جلوگیری می‌کند.
4- بازار دو طرفه ارزش تحلیل را بالا می‌برد
عده‌ای معتقدند خرید و فروش سهام بر اساس تحلیل تکنیکال و بنیادی برای بورس ایران مناسب نیست. علی رغم آن که این نظر درست نیست و خرید و فروش بر اساس تحلیل و استراتژی همیشه ضروری است، اما می‌توان کمی هم به این افراد حق داد. همان طور که گفته شد، بازار یک طرفه فقط در شرایط صعودی جذابیت دارد که این مساله می‌تواند افزایش بی‌رویه قیمت‌ها را در پی داشته باشد. وقتی تغییرات قیمت بر اساس میزان ورود و خروج نقدینگی باشد، کارآمدی تحلیل تکنیکال به شدت کاهش می‌یابد، چرا که روند طبیعی عرضه و تقاضا از بین می‌رود.
در صورتی که در بازار دو طرفه که شرایط فروش تعهدی فراهم است، بازار روندی طبیعی‌تر پیدا کرده و حباب‌های مثبت و منفی بر اساس عرضه و تقاضا منطقی کنترل می‌شوند. در چنین شرایطی است که تحلیل ارزش پیدا کرده و می‌تواند سود و زیان معاملات را رقم بزند.
5- بازار دو طرفه به نقدشوندگی کمک زیادی می‌کند
به طور کلی بازار یک طرفه سهولت نقدشوندگی را کاهش می‌دهد، چرا که اگر دوران نزول و رکود آغاز شود، دیگر خریداری نیست که بخواهد سهام افراد را خریداری کند. به همین دلیل سرمایه‌گذاران به دشواری می‌توانند سهام خود را نقد کرده تا بتوانند استراتژی جدیدی را در پی بگیرند. به همین دلیل، صاحبان پول‌های درشت به سختی قانع می‌شوند که سرمایه خود را وارد بازار بورس کنند. اما جذابیت بازار دو طرفه و امکان سودآوری از فروش تعهدی، می‌تواند عاملی برای اقناع این گونه سرمایه‌داران برای ورود به بازار بورس باشد.
جایگاه بازار دو طرفه در بورس ایران
قبلا گفتیم که فروش تعهدی و بازار دو طرفه در بورس ایران فعال نیست، اما در حقیقت این امکان در بازار مشتقات فراهم است. در حال حاضر بازارهای آتی، بورس کالا و اختیار سهام، امکان فروش تعهدی و بازار دو طرفه را فراهم کرده‌اند. اما به دلیل عمق و تاثیرگذاری اندک این بازارها در مقایسه با بازار سهام بورس و فرابورس، این موارد چندان مورد توجه قرار نگرفته‌اند. اما این امید وجود دارد که سازمان بورس در نهایت قواعد جهانی بازی را پذیرفته و این امکان را در خرید و فروش سهام نیز فراهم کند.
سخن پایانی
اضافه شدن امکان فروش تعهدی و بازار دو طرفه به بورس تهران، گامی مثبت برای ارتقا شرایط بازار خواهد بود. کاهش دوران رکود، امکان سودآوری در زمان نزول، ورود دراز مدت نقدینگی و نقدشوندگی بهتر چند مورد از مزایایی است که تشکیل بازار دو طرفه در پی خواهد داشت. اما پیش نیاز ورود به حوزه فروش استقراضی و بازار دو طرفه، گذراندن دوره‌های آموزش بورس شامل تحلیل تکنیکال و بنیادی و البته تابلوخوانی است، چرا که در صورت نداشتن تجربه و دانش کافی، بازار دو طرفه با ریسک بالایی همراه خواهد بود.
