آموزشی

آشنایی با شاخص بورس و انواع آن

اگر شخصی بخواهد پول خود را در بازار طلا و سکه سرمایه‌­گذاری کند، ابتدا به بررسی وضعیت این بازار می­‌پردازد. در مورد بازار مسکن و ارز هم شرایط مشابه تست و قبل از سرمایه‌گذاری، شخص باید عوامل موثر روی ارزش بازار را در نظر بگیرد. در این بازارها شما گزینه‌های زیادی برای خرید و فروش ندارید. مثالا در بازار ارز شما می­توانید روی دلار یا یورو سرمایه‌­گذاری کنید، یا در بازار طلا می‌­توانید طلای آب شده یا سکه بخرید. ارزش این بازارها نسبت به ارزش ریال تعیین می­‌شود، پس با توجه به ارزش روزافزون این بازارها در قیاس با ریال، می‌­توانید از یک سودآوری حداقلی مطمئن باشید. اما در بازار بورس شرایط متفاوت است (برای درک بهتر این تفاوت، مطالعه مقاله چرا بازار بورس بهترین روش سرمایه گذاری است؟ توصیه می‌شود). اینجاست که اهمیت شاخص بورس مطرح می‌شود که در این مقاله قصد داریم با آن آشنا شویم.

وقتی قصد سرمایه­‌گذاری روی سهام بورس را دارید، با صدها گزینه در دسترس برای سرمایه­‌گذاری مواجه هستید. حتی در ماه­‌های اخیر که بازار بورس تهران رونق فزاینده­‌ای را پشت سر گذاشته، میزان سودآوری سهام مختلف یکسان نبوده و حتی بعضی از سهام بورس رشدی کمتر از تورم را داشته‌­اند که معادل با زیان است. بر خلاف بازارهای موازی که ارزش آن­‌ها از طریق مقایسه با ریال تعیین می­‌شود، ارزش سهام بورس به شرایط شرکت­‌ها و صنایع نیز وابسته هستند. تفاوت‌های زیاد میان وضعیت شرکت­‌های مختلف، تحلیل بورس را دشوار می­‌کند. پس به همین دلیل اقتصاد دانان با تعریف پارامتری به نام شاخص بورس تلاش کرده‌­اند تا ابزاری برای تحلیل بورس ایجاد کنند. در این مقاله به تعریف شاخص بورس پرداخته و انواع مختلف آن را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

شاخص بورس چیست؟

شاخص بورس مقداری عددی است که ارائه دهنده شرایط کل یا بخشی از بازار است و به کمک آن می­‌توان تغییرات ارزش سهام بورس در گذر زمان را بررسی کرد. زمانی که صدها سهم مختلف در حال خرید و فروش هستند، روند تغییرات قیمت برای همه آن­‌ها یکسان نیست. در این شرایط شاخص بورس کمک می‌­کند تا تصویری کلی از روند صعود یا نزول ارزش بازار در اختیار سهامدارن قرار گرفته و ابزاری برای تحلیل بورس باشد.

در بازار سرمایه شاخص‌­های متعددی تعریف می­‌شوند که هر کدام بیانگر اطلاعات متفاوتی بوده و روش محاسبه متفاوتی نیز دارند. به همین دلیل است که شاخص‌­های مختلف برای کاربردهای متفاوتی نیز به کار می‌­روند و نباید به جای یکدیگر مورد استفاده قرار بگیرند. در تصویر زیر تعدادی از شاخص­‌هایی که در سایت tsetmc.com برای تحلیل بازار بورس تهران استفاده می­‌شوند، نشان داده شده است. البته تعداد شاخص‌­های کاربردی برای تحلیل بورس بیشتر از تعداد نمایش داده شده در تصویر زیر است. در ادامه به معرفی شاخص‌­های کلیدی و پر کاربرد پرداخته خواهد شد.

انواع شاخص بورس

1- شاخص کل

اگر پیگیر اخبار باشید، حتما عبارت شاخص بورس و تغییرات آن را شنیده‌اید. آن چیزی که هر روز تغییرات آن در اخبار کشور اعلام می‌شود همین شاخص کل است که مهم­ترین شاخص بورسی به حساب می‌­آید. به شاخص کل، شاخص میانگین، شاخص قیمت و بازده نقدی یا شاخص TEDPIX نیز گفته می­‌شود که کوتاه شده عبارت Tehran Exchange Divided and Price Index است. برای محاسبه شاخص کل، ارزش فعلی بازار نسبت به ارزش آن در یک زمان مشخص (زمان مبدا)، سنجیده می­‌شود. ارزش فعلی بازار هم برابر مجموعه ارزش روز هر شرکت حاضر در بورس است. بدین ترتیب در محاسبه شاخص کل تعداد سهم‌­های هر شرکت بورسی، قیمت روز هر سهم، مقدار سود تقسیمی سهم و تغییرات تعداد و قیمت سهام بورس در گذر زمان، در نظر گرفته می­‌شود.

نکته مهم آن است که تعداد و قیمت هر سهم با دیگر سهام بورس متفاوت است، پس می‌­توان گفت که تاثیرگذاری هر سهم در محاسبه شاخص کل، متناسب با تعداد و قیمت سهام هر شرکت است. هر چه شرکت بزرگ­تر و دارای سرمایه بیشتری باشد، ارزش بالاتری داشته و وزن بیشتری برای آن در محاسبه شاخص کل در نظر گرفته می‌­شود. بدین ترتیب اگر یک سهم بزرگ و با وزن بالا صعودی باشد، می­تواند نزولی بودن چندین سهم کوچک­تر و با وزن کمتر را جبران کند.

شاخص کل تاثیر سهام بورس بر روی شاخص کل

دیگر نکته مهم آن است که عدد شاخص کل که هر روز در اخبار اعلام می‌­شود مربوط به بازار بورس است. یعنی فقط ارزش شرکت­‌های حاضر در بازار بورس در محاسبه شاخص کل لحاظ می‌­شود. برای شرکت­‌های فرابورسی نیز شاخص کل فرابورس به همین روشی که گفته شد محاسبه می­‌شود. با توجه به اینکه تعداد سهام و ارزش شرکت­‌های بازار فرابورس به مراتب کمتر از بازار بورس است، می­‌توان گفت که شاخص بورس تقریبا معیار صحیحی برای شاخص کل بازار است.

2- شاخص هم وزن

دیگر شاخص مورد استفاده، شاخص هم وزن است. همان طور که از نام آن مشخص است، شاخص هم وزن برای تمام شرکت­‌های بورسی تاثیر یکسان در محاسبه شاخص، در نظر می‌­گیرد. بدین معنی که اگر برای محاسبه شاخص، تمام نمادهای بورسی دارای ضریب یکسان در نظر گرفته شوند، به عدد محاسبه شده شاخص هم وزن گفته می­‌شود. بزرگی و کوچکی شرکت­‌ها، ارزش بالا یا پایین نمادهای مختلف و تعداد کم یا زیاد سهام آن­‌ها در محاسبه شاخص هم وزن تاثیر ندارند. به طور خلاصه ارزش همه شرکت­‌های بورسی یکسان در نظر گرفته می­‌شود. اما لزوم تعریف شاخص هم وزن چه بوده است؟

همان طور که گفته شد در محاسبه شاخص کل (TEDPIX) تاثیر شرکت‌­های بزرگ بیشتر است. برای همین اگر در یک روز معاملاتی چند شرکت بزرگ با افزایش قیمت سهام روبرو باشند، می­‌توانند شاخص کل را مثبت کنند، حتی اگر تعداد زیادی از شرکت­‌های متوسط و کوچک دچار افت قیمت سهام شده باشند. انجام معاملات بلوکی در سهم‌­های بزرگ بسیار متداول است، بدین ترتیب که حجم زیادی از معاملات روی یک سهم و توسط سهامداران شرکتی و عمده انجام می‌­شود. معاملات بلوکی انجام شده روی سهام بزرگ، می­‌توانند به راحتی شاخص کل را تعیین کنند، صرف نظر از این که قیمت سهام شرکت­‌های کوچک­تر چه روندی را طی کرده باشند.

البته حالت معکوس هم ممکن است. در شرایطی که تعداد زیادی از شرکت­‌های کوچک افزایش قیمت را تجربه کرده باشند، افت قیمت چند شرکت بزرگ می­‌تواند شاخص کل را منفی کند. بدین ترتیب شاخص کل به تنهایی نمی‌­تواند نمایان­گر شرایط کلی بازار باشد، به همین دلیل استفاده از شاخص هم وزن در کنار شاخص کل، می‌­تواند دقت تحلیل بورس را بالا ببرد.

3- شاخص قیمت

این شاخص که به شاخص TEPIX یا Tehran Exchange Price Index نیز مشهور است، مشابه شاخص کل محاسبه می‌شود. بدین معنی که شرکت­‌های بزرگ­تر و با ارزش­‌تر، سهم بیشتری در محاسبه شاخص قیمتی دارند. اما تفاوت شاخص قیمت با شاخص کل آن است که در محاسبه شاخص قیمت، تنها تغییرات قیمت سهام شرکت­‌ها در طول زمان در نظر گرفته شده و مقدار سود تقسیمی سهام در محاسبات آورده نمی‌­شود. نکته دیگر این است که می‌­توان شاخص قیمت را هم به صورت هم وزن محاسبه کرد. بدین معنی که ارزش شرکت­‌ها و بزرگ یا کوچک بودن آن­ها نیز در محاسبه شاخص بورس لحاظ نشود، شاخص به دست آمده در این حالت شاخص قیمت هم وزن گفته می­‌شود.

4- شاخص آزاد شناور

 دیگر شاخص بورس که مورد استفاده تحلیل­گران قرار می­‌گیرد، شاخص سهام آزاد شناور یا TEFIX (Tehran Exchange Free Float Index) است. بخشی از هر سهام بورس به صورت شناور مورد معامله قرار می­‌گیرد، بدین معنی که صاحبان این بخش از سهام قصدی برای نگه­داری دراز مدت سهم خود و مشارکت در اداره شرکت ندارند. در حقیقت سهام شناور هر شرکت، بخشی از سهام است که در آستانه عرضه بوده و برای ورود به چرخه خرید و فروش آماده است. باقیمانده سهام در اختیار سهامدار عمده بوده و بلوکه است، این بخش از سهام همانی است که به صورت معاملات بلوکی میان سرمایه‌­داران عمده جابجا می‌­شود و خارج از چرخه عرضه و تقاضای سرمایه­‌گذاران خرد است.

برای مثال در شکل زیر که تابلوی نماد فولاد را نشان می‌­دهد، میزان سهام شناور این شرکت برابر 26 درصد بیان شده است. بدین معنی که از 209 میلیارد برگه سهم شرکت فولاد مبارکه اصفهان، 26 درصد آن معادل 54 میلیارد برگه سهم به صورت شناور در چرخه عرضه و تقاضا سهام­داران خرد وجود دارد.

شاخص آزاد شناور

روش محاسبه شاخص سهام شناور آزاد، مشابه شاخص کل بوده و تاثیر شرکت­‌های بزرگ و با ارزش در محاسبه شاخص بیشتر است. تفاوت شاخص آزاد شناور با شاخص کل این است که عدد شاخص محاسبه شده تنها بر اساس معاملات و تغییرات قیمت سهام شناور شرک‌ت­های بورسی است و سهام بلوکه در محاسبه این شاخص لحاظ نمی‌­شوند.

5- شاخص صنعت

دیگر شاخص متداول، شاخص صنعت است. همان طور که احتمالا می­‌دانید شرکت­‌های فعال در بازار سرمایه در گروه‌­های مختلف تقسیم­ بندی و پذیرش می­‌شوند. برای مثال پالایشگاه‌­ها و کارخانه­‌های پتروشیمی در گروه پالایشی و پتروشیمی و شرکت‌­های خودروسازی و ساخت قطعات مرتبط، در گروه خودرویی دسته‌بندی شده­‌اند. برای بررسی وضعیت هر کدام از صنایع در بازار سرمایه، می­‌توان شاخص آن صنعت را بررسی کرد که به آن شاخص صنعت می­‌گویند. برای مثال اگر برای محاسبه شاخص فقط اطلاعات مربوط به نمادهای خودرویی لحاظ شود، شاخص صنعت خودرو به دست می‌­آید. برای هر کدام از صنایع فعال در بازار سرمایه می‌­توان به همین روش شاخص صنعت را محاسبه کرد. گفتنی است که روش متداول محاسبه شاخص صنعت مشابه با شاخص کل است، البته می‌­توان شاخص صنعت را به صورت هم وزن نیز محاسبه کرد.

6- سایر شاخص‌ها

همان طور که گفته شد، روش­‌های متعددی برای محاسبه شاخص بورس وجود دارد و هر کدام از این شاخص‌­ها در جایگاه خود برای تحلیل بورس به کار می‌­روند. به جز شاخص‌هایی که تا کنون به معرفی آن­ها پرداخته شد که پر استفاده ­ترین در ایران هستند، شاخص‌­های جانبی دیگری نیز وجود دارند.

برای مثال شاخص 50 شرکت برتر، شاخص غیر هم وزن را برای شرکت­‌های با بالاترین سهولت خرید و فروش و بیشترین نقد شوندگی نشان می­‌دهد. شاخص 30 شرکت بزرگ نیز شاخص را به صورت غیر هم وزن برای شرکت­‌های دارای بیشترین ارزش، محاسبه می‌­کند. هم­چنین می­توان شاخص را به صورت هم وزن یا غیر هم وزن برای شرکت­‌های حاضر در بازار اول یا دوم بورس یا فرابورس نیز محاسبه کرد که به آن­ها شاخص بازار اول یا شاخص بازار دوم می­‌گویند.

در این مطلب، به معرفی شاخص بورس و نحوه محاسبه آن پرداخته شد و هم­چنین شاخص‌­های مختلف بازار سرمایه به همراه کاربردشان و تفاوت­‌های آن­‌ها با یکدیگر مورد بررسی قرار گرفتند. به طور کلی شاخص بورس اصلی­‌ترین معیار برای تحلیل بازار سرمایه است و گام اول برای آغاز هر تحلیل به شمار می­‌آید. برای افرادی که آموزش بورس را به تازگی شروع کرده‌­اند، آشنایی با انواع شاخص بورس می‌تواند مفید باشد. چرا که حین بررسی انواع شاخص‌­ها و نحوه محاسبه و کاربرد آن­‌ها، می­توان نکات جانبی زیادی را در رابطه با بازار سرمایه آموخت.

پست‌های مرتبط :

نمایش بیشتر

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *