کسری بی‌سابقه در تجارت خارجی ایران
بر اساس گزارش تحلیلی *مرکز پژوهش‌های مجلس*، وضعیت تجارت خارجی ایران در شش‌ماهه نخست سال ۱۴۰۳ نشان‌دهنده ثبت کسری تجاری ۷.۱۶ میلیارد دلاری است. این میزان، منفی‌ترین تراز گمرکی نیم‌ساله در سال‌های اخیر محسوب می‌شود و روند نزولی تراز تجاری کشور از سال ۱۴۰۰ را ادامه داده است. در این دوره، میزان واردات ۳۳.۰۹ میلیارد دلار و صادرات گمرکی ۲۵.۹ میلیارد دلار گزارش شده است.
تمرکز بر سه شریک اصلی و کاهش ارزش صادرات
گزارش مذکور حاکی از تمرکز شدید در شرکای تجاری ایران است؛ به طوری که سه کشور امارات، چین و ترکیه سهم عمده‌ای (بیش از ۷۰ درصد واردات در سال ۱۴۰۲) از مبادلات تجاری با ایران را به خود اختصاص داده‌اند. این تمرکز، آسیب‌پذیری تجارت خارجی را افزایش می‌دهد. نکته نگران‌کننده دیگر، افت مداوم ارزش هر تن کالای صادراتی است که در سال ۱۴۰۳ به حدود یک‌پنجم ارزش هر تن کالای وارداتی رسیده، و نشان‌دهنده تداوم صادرات مواد خام و اولیه در مقابل واردات کالاهای با ارزش افزوده بالاتر است.
تأثیر سیاست‌های ارزی و افزایش تجارت غیررسمی
تحلیل سیاست‌های ارزی نشان می‌دهد تخصیص ارز وارداتی در شش‌ماهه نخست ۱۴۰۳ عمدتاً از طریق ارز نیما (۵۵ درصد)، ارز ترجیحی (۲۳ درصد) و ارز اشخاص (۲۲ درصد) صورت گرفته است. همزمان با محدودیت‌های واردات رسمی، حجم تجارت غیررسمی یا قاچاق نیز از سال ۱۳۹۷ به بعد به طور قابل توجهی افزایش یافته و بر اساس برآوردها در سال ۱۴۰۱ به حدود ۲۶.۳ میلیارد دلار رسیده است. این گزارش پیشنهاداتی برای تفکیک سیاست تجاری از ارزی و تنوع‌بخشی به شرکای تجاری ارائه می‌کند.
کسری تجاری قابل توجه و تمرکز بر شرکای محدود، می‌تواند فشار بر ذخایر ارزی و آسیب‌پذیری در برابر تحولات خارجی را افزایش دهد.
