همواره یکی از موانع در برابر ورود بیشتر مردم به بازار بورس، ریسک سرمایه‌گذاری در این بازار بوده است. به خصوص در بازار سرمایه ایران که تاثیرپذیری آن از رویدادهای داخلی و خارجی با هیجان مضاعف نیز همراه است، این ترس از عدم وجود تضمین برای سرمایه‌گذاری، بیشتر خود را نشان می‌دهد. در شرایطی که شما می‌توانید همزمان با خرید بسیاری از کالاهای ارزشمند، سرمایه خود را نیز بیمه کنید، طبیعی است که وجود چنین امکانی در هنگام خرید سهام بورس نیز موضوعیت خواهد داشت. در بازارهای مختلف دنیا اوراق اختیار فروش یا خرید وجود دارن که کارکرد آن‌ها همین بیمه کردن سرمایه است. در بورس ایران نیز اوراق اختیار فروش تبعی هستند که با اندکی تفاوت نسبت به نمونه جهانی، برای بیمه کردن خرید سهام مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای آشنایی با این اوراق، در ادامه مقاله با ما همراه باشید.
اوراق اختیار فروش تبعی چیست؟
معمولا زمانی که بازار وارد روند نزولی و کند می‌شود، تمایل سهامداران حقیقی به وارد کردن پول خود به سهام مختلف کاهش می‌یابد. به خصوص در بازار بورس ایران که به علت عدم وجود امکان فروش تعهدی، در شرایط نزولی رکود بازار تداوم بیشتری دارد. در چنین شرایطی است که شرکت‌ها با همکاری سازمان بورس با ارائه تسهیلات جدید، باید به جذابیت بازار کمک کنند.
یکی از اقدامات شرکت‌ها برای حمایت از سهامداران در این شرایط، انتشار اوراق اختیار فروش تبعی است. کارآیی اصلی این اوراق بدین ترتیب است که شرکت برای سهم خود، یک تاریخ و قیمت را در زمان خرید مشخص می‌کند. فردی که همراه با خرید این سهم، اوراق اختیار فروش تبعی آن را نیز خریداری کند، این اختیار را دارد که “در صورت تمایل” در تاریخ مشخص شده سهام خود را به همان قیمت از پیش تعیین شده به فروش برساند.
در حقیقت در این قرارداد به شما این تعهد داده شده است که اگر در یک زمان مشخص، قیمت سهام از حدی پایین‌تر بیاید، خود شرکت سهام را با قیمتی که از قبل تعیین شده بود از شما خریداری می‌کند. بدین ترتیب اوراق اختیار فروش تبعی علاوه بر کنترل مقدار ضرر احتمالی، می‌تواند یک سود حداقلی را نیز برای سهامدار تضمین کند، به همین دلیل در ایران اوراق اختیار فروش تبعی را معادل بیمه کردن سهم در نظر می‌گیرند.
مثالی برای درک بهتر اوراق اختیار فروش تبعی
شاید در نگاه اول، درک سازوکار دقیق اوراق اختیار فروش تبعی کمی دشوار به نظر برسد، به همین دلیل ذکر یک مثال می‌تواند به درک بهتر کمک کند:
فرض کنید شما با تحلیل نماد خودرو اقدام به خرید مقداری از سهام این شرکت در قیمت 400 تومان کرده‌اید. ممکن است شما در فرایند تحلیل خود دچار خطاهایی شده باشید و یا حتی این احتمال وجود دارد که رخدادهای اقتصادی جدید، صحت تحلیل را از بین برده و شما را به زیان برساند.
در چنین شرایطی شرکت ایران خودرو برای اطمینان سرمایه‌گذاران، اعلام می‌کند که حاضر است در یک زمان مشخص (مثلا 6 ماه دیگر) است سهام شما را با قیمت 500 تومان بیمه کند. در قرارداد اوراق اختیار فروش تبعی، به این عدد قیمت اعمال گفته می‌شود.
در صورتی که شما تمایل به استفاده از این امکان را داشته باشید، باید اوراق اختیار فروش تبعی سهم خودرو با نماد هخود را به تعداد مناسب خریداری کنید. در این حالت، امکان بیمه سرمایه شما توسط شرکت ایران خودرو، فعال می‌شود.
زمانی که تاریخ معین شده، یعنی همان 6 ماه رسید، دو حالت ممکن است رخ دهد:
1- قیمت روز سهم خودرو بیشتر از 500 تومان بشود
در این حالت قیمت سهم بیش از 500 تومان است و طبعا دلیلی ندارد که شما بخواهید آن را به قیمت 500 تومان به شرکت بفروشید، پس قطعا از اوراق اختیار فروش تبعی هخود استفاده نخواهید کرد. در این حالت شما مبلغ پرداخت شده بابت خرید اوراق را از دست خواهید داد، که در قیاس با سودی که از افزایش قیمت سهم به دست آورده‌اید ناچیز است، چرا که اوراق اختیار فروش تبعی قیمت بسیاری پایینی دارند.
گفتنی است که از دست دادن این مبلغ در قراردادهای بیمه‌ای کاملا طبیعی است، مانند زمانی که شما بیمار نمی‌شوید و عملا هزینه‌ای که برای بیمه درمانی خود پرداخت کرده‌اید، از دست رفته است.
2- قیمت روز سهم خودرو کمتر از 500 تومان بشود
در این حالت قیمت روز سهم از قیمت اعمال کمتر و مثلا به 300 تومان رسیده است، یعنی شما به ازای هر برگه سهم، 100 تومان زیان شناسایی کرده‌اید. در این حالت شما می‌توانید از امکان بیمه سرمایه خود به کمک اوراق اختیار فروش تبعی استفاده کنید تا متضرر نشوید.
با فعال کردن قرارداد اوراق اختیار فروش تبعی هخود، شما سهام خود را به قیمت 500 تومان (یعنی همان قیمت اعمال) به شرکت می‌فروشید و یا معادل اختلاف قیمت اعمال با قیمت روز سهم (یعنی 200 = 300 – 500 تومان به ازای هر برگه سهم) از شرکت وجه نقد دریافت می‌کنید. بدین ترتیب شما سهمی را که به قیمت 400 تومان به علاوه هزینه اوراق اختیار فروش خریده بودید، به قیمت 500 تومان فروخته و علی رغم ریزش قیمت سهم و خطا در تحلیل، سود مختصری نیز به دست آورده‌اید.
نکات مهم برای خرید و استفاده از اوراق اختیار فروش تبعی
تا این مرحله همه چیز ساده و سرراست است، اما فراموش نکنید که با بازار بورس ایران سروکار داریم که پیچیدگی جزئی از طبیعت آن است. خرید اوراق اختیار فروش تبعی و استفاده از آن، نیازمند ملاحظاتی است که حتما باید از آن‌ها اطلاع داشته باشید. در ادامه نکاتی مهمی که در این زمینه باید مورد توجه سهامداران قرار بگیرد را مطرح می‌کنیم:
1- باید سهامدار شرکت باشید
اولین و احتمالا بدیهی‌ترین نکته آن است که برای خرید اوراق اختیار فروش یک شرکت، شما حتما باید سهامدار آن شرکت باشید. برای مثال فقط افرادی که به هر تعدادی از سهام بانک ملت با نماد وبلمت را دارند، می‌توانند اوراق اختیار فروش تبعی این بانک را با نماد هملت خریداری کنند. خرید اوراق شرکتی که سهامدار آن نیستید، فقط باعث هدر رفتن پول شما می‌شود.
2- به تعداد درست خرید کنید
یکی از نکاتی که باعث خطای عده زیادی در خرید اوراق اختیار فروش می‌شود، تعداد خرید است. شما می‌توانید حداکثر به اندازه تعداد برگه سهمی که از شرکت دارید، اوراق اختیار فروش تبعی آن را خرید کنید.
برای مثال اگر مالک تعداد 1000 برگه سهم وبملت باشید، باید حداکثر 1000 عدد از اوراق اختیار فروش تبعی هملت را بخرید. اگر بیش از 1000، مثلا 1500 عدد خرید کنید، اوراق مازاد بی‌اعتبار خواهند بود و عملا شما هزینه اضافی پرداخت کرده‌اید، حتی اگر بعدا 500 سهم وبملت دیگر نیز خریداری کنید باز هم نمی‌توانید از آن 500 عدد اوراق اضافی خود استفاده کنید.
هم‌چنین اگر کمتر از 1000، مثلا 800 عدد اوراق اختیار فروش تبعی هملت را خرید کنید، در این صورت شما 80 درصد سهام خود را بیمه کرده‌اید و شرکت متعهد به خرید همان 800 سهم از شما خواهد بود.
3- فروش سهم اصلی باعث بی‌اعتبار شدن اوراق می‌شود
فرض کنید که در مثال قبل شما 1000 عدد سهم وبملت و 1000 عدد اوراق هملت را برای 6 ماه خریداری کرده باشید. اگر به هر دلیلی تصمیم بگیرید هر تعداد از سهم وبملت (مثلا 200 سهم) را قبل از سر رسید 6 ماهه بفروشید، همان تعداد از اوراق هملت (یعنی 200 عدد) اعتبار خود را از دست خواهند داد و عملا هزینه‌ای که برای خرید اوراق پرداخت کرده بودید را از دست می‌دهید.
البته این بدان معنا نیست که شما به هیچ عنوان نباید قبل از موعد 6 ماهه سهم خود را بفروشید، در صورتی که سود مناسبی داشته و حالا قصد خروج از سهم را دارید، با توجه به اندک بودن هزینه خرید اوراق اختیار فروش، فروش اوراق ضرر ناچیزی در مقایسه با سود فروش خواهد داشت.
4- اوراق اختیار فروش تبعی قابل فروش نیستند
این اوراق قابلیت معامله ثانویه یا فروش را ندارند، یعنی اگر شما اوراق اضافی دارید نمی‌توانید با فروش آن به دیگران پول آن را دریافت کنید.
5- اعلام درخواست استفاده در زمان مناسب
در صورتی که قصد استفاده از این اوراق را دارید، باید در روز سر رسید و در مهلت زمانی که توسط شرکت مقرر شده، درخواست خود را از طریق کارگزاری اعلام کنید تا فرایند خرید سهام شما توسط شرکت انجام شده و وجه از طریق کارگزاری به شما پرداخت شود.
در صورتی که پرداخت وجه توسط شرکت با تاخیر همراه باشد، بر اساس دستورالعملی که در زمان انتشار اوراق توسط شرکت اعلام شده، مبلغی تحت عنوان جریمه توسط سازمان بورس از شرکت دریافت و به شما پرداخت خواهد شد. هم‌چنین در این گونه موارد، سود روزشمار نیز بر اساس همان دستورالعمل به مشتری تعلق می‌گیرد. برای اطلاع دقیق‌تر از سایر قوانین و ضوابط در این زمینه، مراجعه به سایت سازمان بورس اوراق بهادار و جستجوی عبارت اوراق اختیار فروش تبعی می‌تواند مفید باشد.
کدام شرکت‌ها دارای اوراق اختیار فروش تبعی هستند؟
تا پایان تابستان سال 99، نوزده شرکت حاضردر بازار سرمایه، اقدام به انتشار این اوراق کرده‌اند که عبارتند از:
سخن پایانی
در این مقاله به معرفی کلی اوراق اختیار فروش که توسط شرکت‌ها منتشر می‌شوند، پرداخته شد. شاید در ایامی مانند ماه‌های ابتدایی سال 99، استفاده از این اوراق هیچ منطقی نداشته باشد. اما در شرایطی که بازار روندهای صعودی و نزولی شدید نداشته باشد یا به هر دلیلی در مورد آینده کوتاه یا میان‌مدت بازار عدم قطعیت وجود داشته باشد (مانند الان که نتیجه انتخابات آمریکا یا شایعات تغییر نرخ سود بانکی، ابهاماتی را میان سهامداران ایجاد کرده است)، استفاده از اوراق اختیار فروش تبعی می‌تواند از ضررهای احتمالی میان‌مدت جلوگیری کرده و سرمایه شما را برای سودهای بلندمدت حفظ کند.
